Page 293 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

Kolekcja mszałów od XVII do XX
w. z księgozbioru Muzeum

Diecezjalnego w Łomży

Monika Karwowska-Gorek

W Muzeum Diecezjalnym w Łomży wśród eksponatów pre-
zentowanych w salach aranżacji plebanii znajduje się biblio-
teczka, zawierająca w większości księgi liturgiczne. Księgi
pochodzą z różnych parafii diecezji łomżyńskiej, głównie
z parafii Kulesze, o czym świadczą owalne, odbite fioleto-
wym tuszem pieczątki „Z Biblioteczki Plebannej Kulesz-
skiej”. Dodatkowo w kilku egzemplarzach możemy trafić na
informacje, iż były one własnością ks. Józefa Ikomoroszko Ozdobne tenacula, haftowane, wyszywane czy montowane
oraz ks. Józefa Januszewskiego. Inne mszały pochodzą z pa- na drewnianym kołku.
rafii w miejscowościach Śniadowo, Kołaków, Sejny, Brańsz-
czyk, Jabłonka Kościelna, Czerwin, Pszczelina i Łomża.
sanctorum) oraz mszy wotywnych . Aby łatwiej posługiwać
2
Księgozbiór zawiera: rytuały, pontyfikały, antyfonarze, się księgą podczas nabożeństwa, stosowane były rejestry –
graduały i pisma teologiczne. Jednak najciekawszą nie- przyklejane do krawędzi kart oraz zakładki – tekstylne ta-
wątpliwie częścią jest dziewiętnaście mszałów powsta- siemki złączone zazwyczaj ozdobnym tenaculum . Ze wzglę-
3
łych od XVII do XX wieku. Najstarszy „Mszał Rzymski” du na rangę, jaką miał mszał, jego znaczenie podkreślano
z 1611 roku, który został poddany pracom konserwa- bogatą oprawą, zdobioną tłoczeniami często z użyciem złotej
torskim w 2016 roku, pochodzi ze zbiorów parafialnych foli oraz złoconymi lub barwionymi obcięciami.
w Kołakach Kościelnych . Najnowszy „Canon Missae” (ka-
1
non Mszy) został wydrukowany w 1950 roku i pochodzi
z Łomży. Oficyny
Zbiór Muzeum Diecezjalnego w Łomży zawiera starodruki
pochodzące z różnych europejskich oficyn wydawniczych.
Najstarszy mszał z 1611 roku (MD/KS/01) drukowany był
w częściach w trzech różnych oficynach. Część główna msza-
łu została wydana w Wenecji, w drukarni Iuntas (oficyna
Giunta) . Wenecka drukarnia Giunti była znana z wydaw-
4
nictw i eksportu tekstów liturgicznych w katolickiej Europie.
Sygnaturą oficyny Giunti (Iunta) jest czerwona lilia, widocz-
na na stronie tytułowej książki. W polskich bibliotekach ko-
ścielnych znajdują się inne przykłady „Missale Romanum”
z oficyny Giunti. Kolejna część, „Patroni i Święta Królestwa
5
Polskiego dostosowane do Mszału Rzymskiego”, wydana zo-
stała również w 1611 roku, jednak w innej oficynie. Pochodzi
z Antwerpii, z drukarni założonej przez Christopha Planti-
na (1514–1589), po którego śmierci przejął ją Jan Moretus.
Mszał Rzymski z 1881, Friderici Pustet, Ratyzbona, Nowy Jork,
Cincinnati, MD/KS/18, 9 rejestrów czerwonych i ciemnoniebieskich, Opisywany druk powstał po śmierci Jana Moretusa o czym
naprzemiennie oraz sześć zakładek połączonych tenaculum. świadczy napis na stronie tytułowej: Apud Viduam & Filios
Widać złocenia na obcięciach bloku.

Mszał jest najważniejszą księgą liturgiczną w obrządku łaciń- 2. Encyklopedia wiedzy o książce, Wrocław, Warszawa, Kraków 1971,
s. 1570.
skim, powstał on z ujęcia w jedną księgę wszystkich tekstów 3. Tenaculum, inaczej rejestr introligatorski, w średniowieczu służył
koniecznych do mszy św. Najstarsze mszały, manuskrypty, do oznaczania rozdziałów lub ważniejszych miejsc w książce. Był to pa-
pochodzą z początku VIII w. Mszał według rytu rzymskiego sek wszyty do górnej kapitałki przytrzymujący większą liczbę zakładek,
promulgował 14 lipca 1570 roku Pius V. Kolejne edycje ty- które wystawały poza dolne obcięcie księgi. Stosowane do dziś głównie
piczne były związane z wprowadzanymi poprawkami przez w mszałach i księgach liturgicznych. Występuje również jako oddzielny
rejestr niezintegrowany z księgą, a zakładki mogą być zamontowane do
następnych papieży. Każdy mszał jest poprzedzony odpo- drewnianego kołka lub ozdobnego uchwytu tekstylnego.
wiednimi bullami papieży w zależności od roku wydania. 4. Rodzina Giunti pochodziła z Florencji. Lucantonio Giunta (1457–
Mszał według rytu rzymskiego składa się z: rubryk (Rubricae 1538) zaczął drukować pod swoim nazwiskiem w 1489 r. w Wenecji.
generales i Rubricae missalis romani), kalendarium, części Jego brat Filippo Giunta (1450–1517) uruchomił drukarnię we Florencji
stałych mszy św. (Ordo Missae), kanonu mszy św. (Canon w 1497 roku, http://rodydrukarskie.prv.pl (20.09.2016).
5. A. Górniak, Potrydenckie mszały weneckie z XVI i XVII wieku
Missae), formularzy mszalnych dla świąt, poszczególnych w polskich bibliotekach kościelnych, „Fides: Biuletyn Bibliotek Kościel-
i wspólnych świętych (Proprium sanctorum i Commune nych” 2012, nr 2 (35), s. 149–201. Podobny tom można znaleźć w zbio-
rach WSD Włocławek, nr XVII.Q.7018 – Missale Romanum, Venetiis:
apud Iuntas, 1611, stron 562, druk dwubarwny, nuty czarne, ilustracje
292 1. Parafia prawdopodobnie istniała już w 1438 r. Pierwsze informacje całostronicowe – miedzioryty – Ukrzyżowanie w bordiurze złożonej
o jej funkcjonowaniu pochodzą z 1463 r. W historii parafii istniało kil-
z drobnych postaci biblijnych, a także z motywów geometrycznych i ro-
KSIĄŻKI ka kościołów drewnianych, z których ostatni spłonął w 1825 r. ślinnych, Wszyscy Święci oraz liczne inicjały z dekoracją roślinną.