Page 107 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

Wczesny barok reprezentują spójne stylistycznie trzy figury dniowiecza po XIX–XX w.) tego tematu: Chrystusa ujętego
pochodzące z dawnego ołtarza głównego katedry w Łomży. w całej postaci, zazwyczaj frontalnie, w starszych przed-
To retabulum było fundacją Marcina Ślaskiego, zrealizo- stawieniach w ujęciu statycznym, w nowszych – zazwyczaj
waną w latach 1620–1627. Na swoim miejscu znajdowało w dynamicznej pozie, z charakterystycznym atrybutem
się do 1959 r., gdy zostało zdemontowane i przekazane do w lewym ręku – chorągwią rezurekcyjną (labarum).
miejscowości Łoje-Gręzko (woj. podlaskie, pow. grajewski),
a jego pozostałości wróciły w 2000 r. do Muzeum Diece- Spotykamy Chrystusa wśród rzeźb łomżyńskich także
zjalnego w Łomży. Oprócz trzech dużych statui świętych jako syna na ramieniu Matki w licznych i wartościowych
(z pierwotnych czterech) wyobrażających Jana Chrzciciela przedstawieniach Madonny z Dzieciątkiem. Do ikonografii
oraz zapewne Wawrzyńca i Wojciecha ocalała figurka anio- późnośredniowiecznej tego tematu należą figury z Roman
ła i dekoracyjny uszak (boczny element dolnej kondygnacji i Jasienicy oraz może także z Białaszewa. W tym ostatnim
nastawy). Rzeźby powstały niewątpliwie w okresie fundacji przypadku jednak nie można wykluczyć, wobec znaczne-
retabulum, czyli w latach 20. XVII stulecia, zapewne w ja- go uszkodzenia figury, iż wyobrażała ona nie Matkę Boską
kimś mazowieckim warsztacie, może czynnym w Warsza- z Jezusem na ręku, lecz jedną z tzw. Głównych Świętych
wie. Brak jednak dla nich stylistycznych analogii. Ich pozba- Dziewic (Virgines Capitales), do których w średniowieczu
wione większej dynamiki ujęcie, poza bardziej poruszoną najczęściej zaliczano: Katarzynę z Aleksandrii, Barbarę
postacią Jana wzorowaną na drzeworycie Albrechta Dürera z Kapadocji oraz (w wyborze) Małgorzatę, Dorotę, Apo-
z 1504 r., dobrze pasuje do tej fazy prowincjonalnego baro- lonię czy Urszulę. W takim odczytaniu w brakujących ra-
ku w Koronie Polskiej. mionach święta niewiasta mogła trzymać atrybuty swego
męczeństwa, oprócz stereotypowej gałęzi palmowej, np.
Bardziej ożywione są figury ukazujące najprawdopodob- miecz (Katarzyna i Barbara), strzałę (Urszula) czy koło (Ka-
niej św. Elżbietę Węgierską (nieznanego pochodzenia), tarzyna), oraz inny swoisty motyw, np. kielich (Barbara),
św. wojownika z Roman, św. dominikanina (nieznanego miniaturę wieży (Barbara), kosz z kwiatami (Dorota) czy
pochodzenia), św. Jana Chrzciciela lub Chrystusa Zmar- miniaturowego smoka (Małgorzata). Nowożytnym przykła-
twychwstałego z Kleczkowa, św. Elżbietę z Kleczkowa oraz dem przedstawienia Marii z Dzieciątkiem jest figura pozy-
św. Piotra z Kleczkowa. Można je datować ogólnie na dru- skana z seminarium w Łomży, z kolei cechy rzeźby ludowej
gą połowę XVII w. Na przełomie XVII i XVIII w. powsta- z okresu XIX–XX w. ma figura z Wizny. Barokowa rzeźba
ły z kolei rzeźby: Matka Boska z Dzieciątkiem pozyskana z Łomży, wraz ze średniowieczną Madonną z Roman, na-
z łomżyńskiego seminarium, św. Piotr z katedry w Łomży wiązują do ikonografii Marii Apokaliptycznej (Assunta),
oraz relief z Sejn. Na pełne XVIII stulecie należy datować do której atrybutów zalicza się gloria z promieni (ślady po
figury świętych: nierozpoznanego króla z Łomży, Piotra po- niej widnieją na odwrocie figury z Roman) i sierp księżyca
zyskanej z Domu Biskupiego w Łomży, Kazimierza i bisku- u stóp (Romany i Łomża). Temat Assunty w okresie nowo-
pa – obie z Białaszewa, Kazimierza i biskupa – obie z daru żytnym kojarzony był także z ideą Niepokalanego Poczęcia
ks. Prałata Nagórskiego; nadto przedstawienia personifika- Marii. Warto podkreślić, że barokowa figura przypomina
cji cnót: jednej rzekomo z katedry w Łomży i dwóch naj- kompozycję słynnej Patronki Bawarii (Patrona Bavariae),
pewniej pochodzących z Kleczkowa oraz rzeźby Chrystusa czczonej od pierwszej połowy XVII w. jako opiekunki ba-
Zmartwychwstałego z Czerwina i Drozdowa. XVIII-wiecz- warskiej domeny Wittelsbachów. Jej najbardziej prominent-
ne figury charakteryzuje silne dynamizowanie póz za po- ne rzeźbiarskie przedstawienia znajdują się w Monachium
mocą kontrapostu, ekspresyjne gesty i poruszone fałdy szat. i ukazują Madonnę z Dzieciątkiem stojącą na sierpie księ-
Dostrzegalne w nich pewne cechy ludowego prymitywizmu życa. Maria trzyma synka na lewym ramieniu, w prawym
doszły silniej do głosu w dwóch figurach o tradycjach jesz- ręku dzierżąc berło. Obie postacie mają na głowach wysokie
cze późnobarokowych: św. Stanisława pozyskanej z obszaru korony zamknięte. Figura z Łomży wydaje się echem iko-
Łomży, św. Jana Nepomucena z Jasienicy oraz św. Jana Ne- nografii Patrona Bavariae, co nie dziwi w świetle głośnego
pomucena (nieznanego pochodzenia). Mogły one powstać zamążpójścia córki króla Zygmunta III Wazy i siostry Wła-
jeszcze w wieku XVIII, ale bardziej prawdopodobne jest na- dysława IV Anny Katarzyny Konstancji za Filipa Wilhelma
stępne stulecie. Rzeźby te stanowią w łomżyńskim zbiorze Wittelsbacha, wkrótce palatyna reńskiego. Do ślubu doszło
wprowadzenie do grupy figur ludowych, które można ogól- w 1642 r. w Warszawie. Dla porządku należy jednak pod-
nie datować na wiek XIX lub początek następnego: św. Jan kreślić, iż podobną formułę ikonograficzną – z tą zasadni-
Nepomucena i Marii z Dzieciątkiem – obie z Wizny. czą różnicą, że Madonna ukazana jest na tronie – reprezen-
tują przedstawienia Patronki Węgier (Sancta Maria Patrona
Ikonografia Regni Hungariae).

Tematycznie zespół rzeźb w łomżyńskim muzeum repre-
zentuje dużą część przekroju ikonografii chrześcijańskiej,
w tym tematy najważniejsze. Głównie są to przedstawienia
reprezentacyjne. Chrystusa odnajdujemy przede wszystkim
jako Ukrzyżowanego – z Zarębów Kościelnych i Szcze-
Chrystus Zmartwychwstały, MD/RZ/13, około połowy XVIII w.
pankowa. Przedstawienia Chrystusa Zmartwychwstałego z kościoła parafialnego (pobernardyńskiego) pw. św. Antoniego
106 – z Płoniaw, Andrzejewa, Czerwina, Drozdowa i Jedwab- w Ostrołęce, skąd wtórnie, w okresie między 1983 a 1994 r.,
RZEŹBA nego – tworzą reprezentatywny przegląd (z okresu od śre- dostała się do kościoła parafialnego pw. Trójcy Świętej w Czerwinie.