Page 110 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

Oryginalną maryjną ikonografię reprezentuje relief z Sejn, prekursora. Nie można jednak całkiem wykluczyć możli-
będący nowożytną interpretacją późnośredniowiecznej tzw. wości, iż jest to wyobrażenie Chrystusa Zmartwychwstałe-
Madonny Szafkowej, a dokładniej jej stanu z otwartymi go. Święty Piotr Apostoł od średniowiecza ukazywany był
skrzydłami. Madonny Szafkowe powstały na zachodzie Eu- z charakterystyczną fizjonomią, okoloną zarostem i o łysie-
ropy w XII–XIII w., a wśród ich niedużej zachowanej liczby jącym czole z kępką włosów oraz atrybutem w postaci klu-
szczególną uwagę przyciąga pięć rzeźb powstałych na prze- czy w rękach. Mimo braku tych ostatnich dzięki fizjonomii
łomie XIV i XV w. w państwie krzyżackim w Prusach. Są to właśnie za przedstawienie Księcia Apostołów uznać można
figury nieznanej proweniencji w muzeach Norymbergi i Pa- trzy barokowe figury: dwie pozyskane z Łomży – z kate-
ryża, z Klonówki i Lubiszewa przechowywane w Muzeum dry i z Domu Biskupiego oraz jedną z Kleczkowa. Do Jana
Diecezjalnym w Pelplinie oraz z Elbląga (dziś w muzeum i Piotra dołącza inny powszechnie czczony w Kościele mę-
w Lünneburgu) i w kościele podominikańskim w Sejnach. czennik – św. Wawrzyniec, pochodzący z Hiszpanii kapłan
Ukazują one tronującą Marię z Dzieciątkiem wykonaną (diakon) umęczony jakoby w Rzymie w 258 r. Czczony in-
w ten sposób, że rzeźba otwiera się na wysokości piersi Ma- tensywnie od późnego antyku, uchodził głównie za patrona
donny, ukazując rzeźbione i malowane wnętrze z kolejnymi ubogich, a wezwanie jego imienia miało chronić od poża-
przedstawieniami: adorantów zwróconych ku Trójcy Świę- rów i poparzeń. Jest to związane z formą jego męczeństwa:
tej wyobrażonej jako tzw. Tron Łaski (tronujący w asyście miał być usmażony na ruszcie. Ruszt też stał się jego atrybu-
gołębicy Ducha Świętego Bóg Ojciec okazuje ukrzyżowane- tem, oprócz palmy męczeńskiej, księgi, sakiewki z jałmużną
go Syna). Figura w Sejnach, przechowywana w tamtejszym, oraz stroju liturgicznego (zwłaszcza dalmatyki). Świętego
założonym na początku XVII w. kościele podominikań- Wawrzyńca reprezentuje figura z ołtarza głównego katedry
skim, czczona była jako tzw. Matka Boska Sejneńska od co w Łomży. Wprawdzie męczennik stracił atrybut trzymany
najmniej połowy XVII stulecia. Nasz relief nawiązuje wła- zapewne oburącz, ale z opisów i przekazów ikonograficz-
śnie do figury sejneńskiej, a pośrednikiem między średnio- nych (fotografie) zdaje się wynikać, iż był to właśnie ruszt.
wieczną figurą a reliefem w łomżyńskim muzeum mogła
być barokowa rycina ulotna lub ilustracyjna (opublikowana Do tej grupy powszechnie popularnych świętych zaliczyć
w książce). W skomplikowanej kompozycji reliefu odnaj- należy także św. Michała Archanioła, najczęściej wyobra-
dujemy, jak w otwartych krzyżackich Madonnach Szafko- żanego jako odziany w zbroję wojownik, który mieczem
wych, połączone idee teologii maryjnej (mariologii): ideę i włócznią zwalcza ukazanego u swych stóp demona, nie-
Marii Płaszcza Opiekuńczego (Mater Misericordiae) wespół kiedy wyobrażanego jako legendarny smok. W naszym
z ideą Marii rozumianej jako Świątynia Trójcy Świętej (Ma- zbiorze niebiańskiego wojownika reprezentują chyba dwie
ter Templum Trinitatis). Warto jednak zaznaczyć, iż istnie- rzeźby: barokowa z Roman i średniowieczna z Radziłowa.
je – nie wykluczając pierwszego – zasadne chrystologiczne W przedstawieniu z Roman zachował się smok u stóp świę-
odczytanie pierwowzoru tej płaskorzeźby jako wyobraże- tego. Motywu tego brak w figurze z Radziłowa. Obu rzeź-
nia potrójnych narodzin Chrystusa: z niebiańskiego Ojca, bom brakuje wprawdzie dziś archanielskich skrzydeł, ale
z ziemskiej Matki i z duszy chrześcijanina. ich istnienie sugerują ślady po ich mocowaniu. Nie można
jednak całkiem wykluczyć możliwości, iż figury ukazywały
Licznie reprezentowana jest ikonografia świętych, zarówno św. Jerzego walczącego ze smokiem. Dotyczy to zwłaszcza
święci najbardziej popularni w kulcie katolickim, jak i lo- rzeźby z Radziłowa, św. Jerzy bowiem, legendarny rzymski
kalni. Do tych pierwszych zaliczają się święci męczennicy żołnierz i męczennik, szczególną popularnością cieszył się
z czasów ewangelicznych – Jan i Piotr. Święty Jan Chrzciciel w kulcie i sztuce właśnie w okresie późnego średniowiecza.
najczęściej ukazywany jest w ubiorze ze zwierzęcej skóry Wprawdzie najczęściej ukazywano go konno w walce z po-
i z krzyżykiem na długim drzewcu w ręku. W łomżyńskim tworem, ale nie brak przedstawień pieszych.
zbiorze reprezentowany jest zapewne przez dwie barokowe
figury: z katedry w Łomży i z Kleczkowa. W pierwszym Kolejną grupę tworzą święci o metryce średniowiecznej,
przypadku identyfikacja ikonograficzna jest pewna, w dru- popularni przede wszystkim w określonych regionach Eu-
gim – figury mocno uszkodzonej – tylko ubiór odsłaniający ropy, np. św. Elżbieta Węgierska (zm. 1231), córka króla
mocno ciało i „dzika” fizjonomia zdają się wskazywać na Węgier i żona landgrafa Turyngii, tercjarka franciszkań-
ska, patronka szpitali, chorych i ubogich. Kanonizowana
już cztery lata po swojej śmierci, w sztuce ukazywana była
zazwyczaj w stroju książęcym lub nawet królewskim, z jał-
mużną (pokarmy i napoje) w rękach jako atrybutami, często
z odbiorcą jałmużny u stóp. W zbiorze łomżyńskim św. Elż-
bieta reprezentowana jest przez dwie barokowe rzeźby: nie-
znanego pochodzenia i z Kleczkowa. W obu przykładach
ma na sobie monarszy strój, zwłaszcza korony na głowie,
nadto w rzeźbie z Kleczkowa występuje koszyk z jałmużną
z żywności. Podobny atrybut mogła mieć w brakujących
Mater Templum Trinitatis (w typie otwartej Madonny szafkowej
w Sejnach), MD/RZ/34, koniec XVII w. lub początek XVIII w, z Sejn, dziś rękach pierwsza z omawianych figur, u stóp której wid-
może z tamtejszego kościoła podominikańskiego (obecnie bazylika nieje ubogi odbiorca jałmużny. 109
mniejsza) pw. Nawiedzenia NMP RZEŹBA