Page 55 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

Malarstwo ze zbiorów
Muzeum Diecezjalnego

w Łomży Karolina Zalewska
Na kolekcję malarstwa eksponowanego w Muzeum Die-
cezjalnym w Łomży składają się obrazy powstałe od prze-
łomu XVII i XVIII w. do początku XX stulecia. W zbiorze
tym dominuje sztuka powstała w kręgu kościoła katolic-
kiego: obrazy religijne i portrety duchowieństwa. Pocho-
dzą one głównie z terenów czterech historycznych die-
cezji: płockiej, wigierskiej, augustowskiej (sejneńskiej)
i łomżyńskiej, a znajomość historycznych przemian struk-
tur kościelnych Mazowsza i Podlasia wydaje się istotna dla
zrozumienia specyfiki łomżyńskiej kolekcji muzealnej.

Za najstarsze dzieła na wystawie uznać należy niewielkich
rozmiarów przedstawienie Chrystusa Bolesnego z Kołaków
Kościelnych (MD/M/20) oraz obraz Matki Boskiej z Dzie-
ciątkiem w typie Matki Boskiej Śnieżnej (MD/M/25). Dłu-
gie trwanie sztuki późnobarokowej w prowincjonalnym
malarstwie schyłku XVIII i pierwszych dekadach XIX w.
obserwować można na przykładzie kilku obrazów: nie-
zwykle interesującego ikonograficznie Sądu nad Chrystu-
sem w Jerozolimie (MD/M/66), przedstawienia (pierwotnie
zapewne predelli) z klęczącymi przedstawicielami stanów
świeckich i duchownych (MD/M/22) oraz opartego na gra-
ficznym wzorze z połowy XVIII w. Wniebowzięcia Najświęt-
szej Marii Panny (MD/M/02). Świadectwem przynależno-
ści Łomży i północnego Mazowsza do diecezji płockiej (od
średniowiecza do końca XVIII w.) jest obecność w zbiorach
Muzeum portretu Jana Chojeńskiego (MD/M/08), biskupa Louis Courtin, Jan Ligber, Michał Karpowicz biskup wigierski, 1807,
płockiego w latach 1535–1537. Obraz ten, powstały zapew- miedzioryt w: F.M. Karpowicz, Kazania i inne dzieła [...], t. 1: Kazania
postne, Warszawa 1807, frontispis, Biblioteka Narodowa, syg. G.9954/III,
ne w XVIII stuleciu, mógł należeć do większej galerii por- źródło: polona.pl/item/5853958/0/.
tretów biskupich lub upamiętniać sylwetkę Chojeńskiego
jako dobroczyńcy konkretnej parafii.

16 marca 1799 r. mocą bulli Saepe factum est została po-
wołana do życia diecezja wigierska. Pierwszym jej bi- Portret bp. Michała Franciszka Karpowicza,
skupem papież Pius VI mianował ks. Michała Francisz- MD/M/06,
ka Karpowicza. Terytorium nowej jednostki kościelnej po 1817–połowa XIX w.
ustanowiono na terenie zaboru pruskiego ze 149 parafii
przynależnych do tej pory do diecezji wileńskiej, łuckiej
i żmudzkiej. Siedzibą biskupią stał się pokamedulski klasz- ryskiego wymusiło reorganizację struktur kościelnych na
tor w Wigrach, a rolę pałacu ordynariusza diecezji pełnił terenie północnego Mazowsza i Podlasia. 28 października
budynek w południowo-zachodnim narożu zespołu, okre- 1925 bullą Vixdum Poloniae unitas papież Piusa XI ery-
ślany obecnie jako Dom Królewski. Konsekwencją zawar- gował diecezję łomżyńską, powstałą z terenów pozostałej
tego w 1807 r. pokoju tylżyckiego było uszczuplenie gra- w ówczesnych granicach polskich diecezji sejneńskiej, do
nic diecezji o 53 parafie, które znalazły się poza terenem której zostały dołączone trzy dekanaty z diecezji płockiej:
Księstwa Warszawskiego i zostały przyłączone do Rosji. Czyżew, Ostrołęka (bez parafii Goworowo) i Ostrów Ma-
W wyniku ustaleń kongresu wiedeńskiego w 1815 r. die- zowiecka.
cezja wigierska znalazła się w granicach Królestwa Kon-
gresowego, a 1818 r. uległa likwidacji. Wydana 30 czerw- Z jedenastu portretów ordynariuszy, sufraganów i kanoników
ca 1818 przez papieża Piusa VII bulla Ex imposita nobis diecezji wigierskiej oraz augustowskiej większość zapewne
powołała do życia diecezję augustowską (sejneńską), po- pochodzi z rezydencji biskupiej w Sejnach. Obrazy te należa-
łożoną w granicach województwa augustowskiego. W jej ły do budowanej konsekwentnie przez ponad stulecie galerii
skład weszły parafie dawnej diecezji wigierskiej oraz trzy portretów duchownych. Odmienną proweniencję posiada
dekanaty z diecezji płockiej (Łomża, Wąsosz i Wizna). portret Stanisława Kostki Choromańskiego (MD/M/15), bi-
Pierwszym biskupem, który na stałe rezydował w Sejnach, skupa pomocniczego sejneńskiego, który został namalowa-
był Paweł Straszyński, powołany na duszpasterza diecezji ny dla upamiętnienia poświęcenia kościoła Trójcy Przenaj-
w 1837 r. Po jego śmierci dziesięć lat później biskupstwo świętszej w Raczkach koło Suwałk. Poszczególne wizerunki
nie posiadało swojego duszpasterza aż do 1863 r., kiedy duchownych różnią się klasą artystyczną, sposobem uję-
54 to wakujące miejsce zajął Konstanty Ireneusz Łubieński. cia modeli, wymiarami i kształtem. Są to dzieła anonimo-
MALARSTWO Zakończenie I wojny światowej i zawarcie w 1923 r. pokoju wych zazwyczaj malarzy zapewne w większości lokalnych.