Page 156 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

żartobliwych (Scherzgeschirre). Warto jednak podkreślić,
że nasz puchar w wielu motywach przypomina wytwo-
ry także innych złotników czynnych w Norymberdze, np.:
Christopha Lindenbergera, czynnego w latach 1546–1586,
czy Hansa Brabanta, czynnego w latach 1535–1569; a także
poza Norymbergą, np. Korneliusa Erba, czynnego w Augs-
burgu w okresie od czwartej ćwierci XVI w. do swej śmierci
w 1618 r. Nasuwa się tu zatem myśl o imporcie z Norymber-
gi, wzorem mecenatu ostatnich dwóch Jagiellonów . Można
1
wskazać również inne, podobnego rodzaju, importy z po-
łudniowych Niemiec (Norymberga, Augsburg), zachowane
w polskich skarbcach kościelnych. Nie można wykluczyć, iż
dzieło powstało w ośrodku złotniczym naśladującym udat-
nie typy, formy i dekoracje naczyń południowoniemieckich,
np. w Krakowie, Wrocławiu czy Królewcu . Zapewne drugą
2
część pucharu, lub jego pokrywę, zastąpiono w momencie
ofiarowania go kościołowi nową nakrywą, w uproszczonej
formie naśladującą dolną partię. Dekorację pokrywy uzu-
pełniono przedstawieniem Chrystusa i Samarytanki u stud-
ni Jakubowej. Temat ten pasuje do dekoracji puszki eucha-
rystycznej, wskazując na katolicki dogmat, że ewangeliczny
Chrystus – prawdziwe źródło wody żywej, jest tożsamy
z Chrystusem Eucharystycznym, obecnym w konsekrowa-
nej hostii.

Kilka ledwie sreber w łomżyńskim zbiorze reprezentuje
okres przejściowy między późnym renesansem/maniery-
zmem a barokiem. Takim dziełem jest powstały w 1609 r.
kielich z Pisków (MD/ZL/K/59). Do cech późnorenesanso-
wych należą w nim: mocno spłaszczona stopa, dekorowa-
na imitacją puklowania oraz bogata ornamentyka nodusu
i ażurowego koszyczka z typowym dla kielichów motywem
uskrzydlonych główek anielskich wśród wstęg, cęgów i fe-
stonów owocowych. Obecna na dziele punca Starej War-
szawy potwierdza, że kielich jest jednym z nielicznych pew-
nych wyrobów warszawskiego ośrodka złotniczego, który
pod rezydencją Zygmunta III Wazy zaczął rozkwitać.

Do wspomnianego okresu przejściowego zaliczyć też moż-
na też puszkę eucharystyczną z kościoła pobernardyńskie-
go w Ostrołęce (MD/ZL/PSZ/15), którą można datować na
drugą ćwierć XVII w., na co wskazuje dekorujący ją orna-
ment małżowinowo-chrząstkowy. Elementem postrenesan-
sowym jest okrągła, spłaszczona stopa, która kontrastuje
z ogromną, kulistą czarą. Bardzo efektownie prezentuje się
dekoracja czary, którą zaliczyć już można do wczesnego ba-
roku: oplata ją ażur ornamentu nie tylko w partii koszyczka,
lecz także pokrywy. Dość niezwykła jest forma zwieńcze-
nia w postaci ażurowego cokołu dla krzyżyka, utworzonego
z wolutowych espagnolette (główek lub popiersi kobiecych
o efektownych fryzurach i nakryciach głowy).

1. Jan Samek, Dwa oblicza renesansowego złotnictwa w Krakowie,
„Biuletyn Historii Sztuki”, 36: 1974, nr 4,s. 440–443; San Samek, Pro-
blem importów w polskim rzemiośle artystycznym, „Biuletyn Historii
Sztuki”, 37: 1975, nr 1, s. 79–80
2. Michał Woźniak, W kwestii złotnictwa norymberskiego w Europie
Środkowej w XVI wieku, „Teka Komisji Historii Sztuki” (Towarzystwo Kielich mszalny, MD/ZL/K/05, złotnik o inicjałach CHS,
Naukowe w Toruniu, Prace Wydziału Filologiczno-Filozoficznego, Polska (Mazowsze?), 1. poł. XVII w. (1. ćw. XVII w.?), 155
t. XXXVI, z. 3), 9: 2002, s. 117-145 styl wczesnobarokowy, z kościoła pw. św. Anny w Nowym Lubielu. ZŁOTNICTWO