Page 161 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

oraz nodusie. Naczynie to przyciąga uwagę także ze wzglę- Puncę imienną LANGE autorzy Katalogu zabytków sztuki
du na możliwość dość dokładnego określenia miejsca i cza- w Polsce odczytują jako należące do złotnika Jana (Johanna)
su jego powstania. Na stopie widnieje cecha miejska Gdań- Adama Langego. Został on mistrzem i prawa miejskie otrzy-
ska. Nadto, znak probierczy L. autorzy Katalogu zabytków mał w Gdańsku w 1757 r., a zmarł w 1799 r. W latach 1768,
sztuki w Polsce odczytali go jednak jako JL i utożsamili ze 1772, 1776, 1786, 1790 występował jako probierz. Jednak, jak
znakiem kontrolnym gdańskiego złotnika Jana (Johanna) przekonują Mikołaj Gradowski i Agnieszka Kasprzak-Miler,
Lehnerta (vel Lehnharta lub Lenerta; 1713–1792). Z kolei punca ta należała do Johanna Constantina Langego, złotnika
trzecią puncę z literami HECK odczytano, niewątpliwie gdańskiego, który mistrzem został i otrzymał prawo miejskie
słusznie, jako cechą imienną złotnika gdańskiego Krzyszto- w 1740 r., a zmarł w 1761 r. Z kolei puncę CT inwentary-
fa (Christopha) Heckera (1708–1784). zatorzy skojarzyli z Krzysztofem (Christophem) Türckiem,
który mistrzem złotniczym w Gdańsku został w 1729 r.,
Monstrancje regencji i rokoka w łomżyńskim zbiorze argen- a zmarł w 1766 r. Jako kontroler występował on do 1764 r.
tariów kontynuują typ barokowej monstrancji promienistej. Monstrancję można zatem uznać za dzieło gdańszczanina
Wszystkie trzy – z Broku, Rutek i Chorzeli – mają glorie Johanna Constantina Langego, powstałe w okresie między
zwieńczone koronami podtrzymywanymi przez aniołki, 1740 a 1761 r. Frapującym i wymagającym dalszych badań
a monstrancje z Broku i z Rutek zaopatrzone są także w ra- elementem dzieła jest wieńczący je kameryzowany krzyżyk,
miona. Monstrancja z Broku (MD/ZL/M/104) powstała może element biżuteryjny, darowany jako wotum.
najpewniej z okazji odnawiania tamtejszej świątyni po woj-
nach szwedzkich na początku XVIII stulecia. Dzięki obec- Trzy relikwiarze w zbiorze łomżyńskim (z Ostrołęki, Stawisk
nościom punc na stopie wiemy, że wykonano ją w Gdańsku. i Kuleszy Kościelnych) reprezentują typowy dla XVIII stule-
cia typ relikwiarza kartuszowego – nazwany tak od kształtu
jego głównej partii, przypominającej rokokowe kartusze he-
raldyczne. Relikwiarz św. Konstancjusza z Ostrołęki (MD/
ZL/R/46), ze względu na kształt stopy, owalny o falistym za-
rysie, nodusu – wazonowego, oraz ornament – „zanikający”
akant i cęgi, można datować na okres regencji, najpewniej na
trzecią lub (najpóźniej) czwartą dekadę XVIII w. Relikwiarz
św. Kazimierza z Kuleszy Kościelnych (MD/ZL/R/47) jest
dziełem niejednorodnym. Jego stopa z trzonem oraz zapew-
ne niedekorowane odwrocie kartusza, są dziełem – jak świad-
czy o tym sygnatura – Michała Niewiadomskiego, złotnika
czynnego w Wilnie w latach 1886–1900. Oprócz wyrobów
świeckich wytwarzał on też sprzęt liturgiczny. W naszym re-
likwiarzu złotnik starał się dostosować w formach i dekoracji,
niezbyt jednak umiejętnie, do okazałego, pięknego kartusza
o rokokowej sylwecie i dekoracji, które pozwalają datować go
najwcześniej na około połowę XVIII w.

Dwa regencyjne pacyfikały – z Piątnicy i z Rutek Kossaków,
mają podobne mocno wysklepione stopy o narysie prostoką-
ta z falującymi krawędziami. Oba łączą akant z regencyjnym
motywem cęgów. Wprawdzie autorzy Katalogu zabytków
sztuki w Polsce datują pacyfikał z Piątnicy (MD/ZL/R/87)
na okres 1720–1730, ale wydaje się, że można przesunąć czas
jego powstania na lata 40. XVIII w. i powiązać z konsekracją
kolejnego drewnianego kościoła w tej miejscowości, która
przypadła na rok 1744. Wydaje się też, że relikwiarz może być
dziełem stylistycznie niejednorodnym. Plakietki na krzyżu,
szczególnie na awersie (uskrzydlone główki), wydają się po-
chodzić z XVII w. i to z jego początków. Inwentaryzatorzy
odczytali obecnie prawie nieczytelną inskrypcję fundacyjną
na stopie, która wiązała fundację tego relikwiarza z bliżej
nieznanym Mikołajem Rzętkowskim. Nie można więc wy-
kluczyć możliwości, że cały krzyż jest XVII-wieczny, a tylko
w okresie regencji, z fundacji wyżej wymienionego Rzęt-
kowskiego, dorobiono mu nową stopę z trzonem i nodusem.
W przypadku pacyfikału z Rutek Kossaków (MD/ZL/R/83)
160 Kielich mszalny z pateną, MD/ZL/K/65, warsztat nieokreślony, kształt nodusu i stopy oraz zdobiący je regencyjny ornament
ZŁOTNICTWO 1773 r., styl późnobarokowy, z kościoła pw. św. Anny w Kolnie. współgrają z datą 1747, zawartą w inskrypcji na stopie. Nie