Page 266 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

nie odmiennego koloru, a także zastosowanie innego splotu
tkackiego, czego efektem była inna struktura tkaniny .
17
W zbiorze Muzeum Diecezjalnego w Łomży licznie repre-
zentowane są również paramenty, do uszycia których użyte
zostały pasy kontuszowe. W stałej ekspozycji można oglądać
sześć tego rodzaju ornatów oraz stułę. Praktyka sporządza-
nia szat i paramentów liturgicznych z pasów kontuszowych
była, jak można wnosić z liczby zachowanych zabytków,
dość częsta . Pasy kontuszowe, podobnie jak inne cenne
18
tkaniny, były ofiarowywane do kościołów. Zapewne naj-
więcej z nich trafiło tam w XIX w., często były pamiątkami
rodzinnymi . Niosły również wspomnienie o dawnej Rze-
19
czypospolitej, były – podobnie jak w okresie Sejmu Czte-
roletniego – symbolem patriotyzmu . Niezwykłe natężenie
20
patriotycznych treści odnaleźć można w ornacie z końca
XIX w. przechowywanym w skarbcu katedry wawelskiej.
Boki ornatu uszyte zostały z pasów kontuszowych, nato-
miast kolumny zdobią haftowane wizerunki Matki Boskiej
Częstochowskiej i Matki Boskiej Ostrobramskiej, którym
towarzyszą kartusze z Orłem Polskim i Pogonią .
21
Ornaty szyto z pasów w całości lub sporządzano z nich ko-
lumny bądź boki. Pasy kontuszowe wykorzystane w szatach
liturgicznych z Muzeum Diecezjalnego w Łomży są wyro-
bami polskich manufaktur i pracowni. Najmniej trudności

Ornat z kościoła w Andrzejewie MD/TK/8 – w identyfikacji manufaktury lub pracowni, w których pasy
tkaniny XVIII-wieczne pochodzące najprawdopodobniej mogły zostać wykonane, sprawiają te z zachowanymi gło-
ze strojów kobiecych. wami oraz sygnaturami, o ile dany pas był w ogóle opatrzo-
ny znakiem wytwórcy. W innych przypadkach w identyfi-
kacji pomaga analiza motywów dekoracyjnych, zestawień
o strukturze poprzecznych prążków zwraca uwagę drobny kolorystycznych, rodzaju użytych nici metalowych oraz
ornament w postaci falistych, pionowych linii, uzyskanych – co bardzo istotne – techniki splotowej. Ciekawym przy-
w technice liseré za pomocą wypuszczonych, niezwiązanych kładem jest ornat o bokach uszytych z fragmentów środka
osnową wątków . W kontraście do tak dekoracyjnego tła pasa kontuszowego (MD/TK/8). Analiza ornamentu w pól-
15
pozostają niewielkie partie gładkiej tafty, na której umiesz- kach i obrzeżeniach wskazuje na manufakturę w Słucku,
czono motyw różanej girlandy przeplatającej się z koron- w okresie kiedy była prowadzona lub dzierżawiona przez
kową wstęgą. Barwne motywy w postaci bukiecików kwia- Jana Madżarskiego w latach 1767–1780 . Także drobny or-
22
tów, girlandy i koronkowej wstążki wprowadzone zostały nament geometryczny w postaci szachownicy w pionowych
za pomocą wątków broszujących, wśród których znalazły obwódkach jest często spotykany w pasach słuckich. Nie-
się również nici fantazyjne w kolorze kremowym. Spiralnie mniej warto zadać pytanie, czy pas mógł powstać w jednej
skręcone kontrastują z gładkimi, połyskującymi jedwabny- z manufaktur lyońskich. Maria Taszycka, omawiając pas
mi wątkami w kilku odcieniach różu i zieleni, a także w ko-
lorze błękitnym, brązowym, żółtym i fioletowym. 17. A. Nahlik, op. cit., s. 52.
18. Zob. A. Bender, Szaty liturgiczne z polskich pasów kontuszowych
Kiedy zapanowała moda na skromniejsze suknie kobiece, i z tkanin naśladujących pasy kontuszowe. Stan i perspektywy badań
dużą popularnością zaczęły się cieszyć jasne, jedwabne ta- w: Architektura znaczeń. Studia ofiarowane prof. Zbigniewowi Bani
w 65. rocznicę urodzin i w 40-lecie pracy dydaktycznej, red. A.S. Czyż,
fty w pionowe pasy z motywami wici kwiatowej lub rzutów J. Nowiński, M. Wiraszka, Warszawa 2011, s. 454–563.
drobnych bukiecików bądź gałązek kwiatowych . Tkaniny 19. A. Bender, Szaty liturgiczne z polskich pasów, op. cit., s. 462.
16
tego typu można oglądać na dwóch eksponowanych w mu- 20. Największe zapotrzebowanie na pasy kontusze przypadło na lata
zeum ornatach (MD/TK/7, MD/TK/8). Były one niezwykle 1789–1794, zob. J. Chruszczyńska, Pasy kontuszowe z polskich manu-
popularne od końca lat 60. do 80. XVIII w. Pasy miały różną faktur i pracowni w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, War-
szawa 1995, s. 7.
szerokość i fakturę, którą uzyskiwano poprzez wprowadze- 21. A. Bender, Szaty liturgiczne z polskich pasów…, op. cit., s. 462;
K. J Czyżewski, Ornat czerwony w: Wawel 1000–2000. Wystawa jubile-
uszowa dworu królewskiego i katedry. Katedra krakowska- – biskupia,
15. M. Michałowska, Leksykon włókiennictwa. Surowce i barwniki, na- królewska, narodowa, katalog wystawy, Zamek Królewski na Wawelu,
rzędzia i maszyny, techniki i technologie, wyroby i dziedziny, Warszawa Muzeum Katedralne na Wawelu, Kraków 2000, t. 1, s. 303, kat. nr I/315,
2006, s. 221. il. 392. 265
16. Ch. Buss, The Meandering Pattern…, op. cit., s. 22. 22. Zob. J. Chruszczyńska, op. cit., s. 67–70, 76–77, kat. nr 16–19, 25–26. TeksTylia