Page 31 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

badania czterech drewnianych rzeźb Drewno
17
Badaniom poddano wszystkie warstwy technologiczne Analiza obrazów TC pozwala zapoznać się z wewnętrz-
rzeźb. Zastosowano głównie badania nieinwazyjne. Podsta- ną budową rzeźby, jej konstrukcją i techniką wykonania.
wą postępowania była obserwacja obiektów w świetle wi- Na przekrojach widoczne są wady technologiczne drew-
dzialnym i w luminescencji wzbudzonej promieniowaniem na, usłojenie oraz kształt narzędzia użytego przez rzeźbia-
UV. Na przykładzie trzech goryckich rzeźb z postaciami rza. W figurze Archanioła Gabriela z Kleczkowa wykryto
kobiecymi widać zróżnicowaną luminescencję powierzchni dużą wadę drewna. Na tomogramach przekroi pionowych
materiałów. Rzeźba Marii z grupy Zwiastowania wykazuje i poziomych przez głowę widoczne jest pęknięcie drewna
luminescencję w kolorze szarożółtym (fot. 14). Widać, że i dwa rdzenie (fot. 16). Każdy rdzeń ma odrębny układ słoi,
warstwa położona jest nierównomiernie, miejscami grubiej, oddzielony wrośniętym płatem kory, tzw. zakorkiem. Kon-
co pokazuje intensywność świecenia. Taki obraz UV jak sekwencją mimośrodowego układu rdzeni jest nierówno-
18
i dalsze badania (GC/MS) potwierdziły obecność wosku mierna słoistość drewna . Dwurdzeniowość jest wynikiem
19
pszczelego. Nieco inny poziom świecenia wykazuje rzeźba rozgałęzienia drewna pod małym kątem. Wadzie tej zazwy-
Marii z Dzieciątkiem z Roman (fot. 15). Jej powierzchnia zo- czaj towarzyszy spłaszczenie pnia – w tym przypadku zo-
stała zabezpieczona cienką warstwą o luminescencji podob- stało ono wykorzystane przez autora do stworzenia rzeźby
nej do rzeźby Marii z Kleczkowa – niewątpliwie jest to cienka o większej szerokości względem głębokości. Efektem takiej
warstwa wosku. Dodatkowo widać charakterystyczne, bar- budowy jest nierównomierna praca i powstawanie pęknięć
dzo jasne świecenie partii karnacji – białych pigmentów – drewna, które były flekowane kawałkami innego drewna.
bieli ołowiowej. Na zdjęciu tej rzeźby w luminescencji, wy-
konanym podczas prac konserwatorskich w 2016 roku, wi- Drewno w trakcie opracowywania rzeźbiarskiego zamocowa-
dać ciemne miejsca dawnych retuszy leżące pod warstwą ne było na specjalnym stelażu. Śladem tego są otwory od góry
zabezpieczenia na lewej połowie twarzy oraz fioletowe miej- głowy widoczne w przekrojach TC (fot. 17 i 18) rzeźby Archa-
sca nowych retuszy. Zupełnie inną luminescencję wykazuje nioła Gabriela (średnica 3 cm i głębokość 9 cm) oraz w rzeź-
rzeźba Marii Salome z Turośli (fot. 13). Zdjęcie wykonane bie Marii z Kleczkowa (średnica 3 cm i głębokość 9,5 cm). Po-
w trakcie oczyszczania przedstawia niebieskie świecenie dobny otwór w głowie widać na tomogramach rzeźby Marii
warstwy przemalowania. Powierzchnia ta pokryta jest far- Salome z Turośli (średnica 2,3 cm i głębokość 8 cm) (fot. 20).
bą, bez warstwy zabezpieczenia. Również w rzeźbie Marii z Dzieciątkiem z Roman widocz-
ne są otwory służące do przytrzymania drewna w trakcie
Kolejne badanie nieinwazyjne przed pracami konserwa- rzeźbienia. Otwór bliżej tyłu głowy wypełniony kołkiem ma
torskimi stanowiła tomografia komputerowa (TC). Jest to średnicę 1,5 cm i głębokość 6 cm (fot. 19). Obrazy tomografii
badanie promieniami rentgenowskimi, mające znaczną pozwalają umiejscowić i dokładnie określić również wymiary
przewagę nad zwykłą fotografią rentgenowską, ponieważ pozostałych otworów występujących w rzeźbie Marii Salome
daje przestrzenny obraz obiektu i pozwała uzyskać prze- z Turośli (fot. 20), służących przypuszczalnie do jej mocowa-
kroje przez rzeźbę pod dowolnym kątem. Promienie rent- nia: otwór pośrodku głowy na głębokość 5,5 cm i średnicę
genowskie przechodzą przez warstwy danej substancji lub ok. 1 cm; od dołu rzeźby na głębokość 13 cm o średnicy 2 cm;
są przez nią wchłaniane. Zależy to przede wszystkim od od tyłu poniżej połowy wysokości otwór na głębokość 9 cm
grubości warstwy i ciężaru atomowego pierwiastków, z któ- o średnicy ok. 2 cm.
rych składa się substancja. Im większa jest masa atomowa,
tym większe jest pochłanianie promieni, a obraz na TC staje Tomografia pozwala prześledzić technikę wykonania – na
się tym jaśniejszy. Drewno, które składa się głównie z węgla przekrojach poprzecznych widoczny jest kształt narzędzia
(masa atomowa ≈ 12) i tlenu (masa atomowa ≈ 16), łatwo służącego do wybierania drewna od strony odwrocia (fot. 21,
przepuszcza fale rentgenowskie (ciemny obraz) w odróż- 22). Widać także, jak głęboko drewno zostało wybrane. Miej-
nieniu od warstw zaprawy zawierającej wapń (masa ato- scami rzeźbiarz pozostawił naprawdę niewielką grubość ma-
mowa ≈ 40), nie mówiąc już o pigmentach zawierających terału, jak w przypadku rzeźby Marii Salome z Turośli (mi-
ołów (masa atomowa ≈ 207), takich jak biel ołowiowa czy nimalna grubość drewna to parę mm). Miejsca takie były
minia, tak często stosowanych w dawnych warsztatach. Od- szczególnie narażone na uszkodzenia i powstawanie ubytków
powiednia modyfikacja parametrów obrazu TC pozwala formy, które w trakcie kolejnych konserwacji uzupełniano fle-
obserwować wybrane zagadnienia. kami. Na tomogramach wykonanych przed konserwacją wi-
doczny jest dokładny zakres uzupełnień formy rzeźbiarskiej,
szczególnie rozległy w rzeźbie Marii Salome (fot. 20, 23). To-
mogramy pozwalają łatwo wyróżnić wszystkie uzupełnienia
oraz zaobserwować sposób ich montażu. W rzeźbie Matki
Bożej z Dzieciątkiem z Roman widać domontowaną wtórnie
17. 1. Matka Boska Apokaliptyczna z Dzieciątkiem – z kościoła lewą rękę Dzieciątka. Została ona wykonana z drewna, do-
w Romanach, ok. 1500 r., MD/RZ 01, łożona na styk na wysokości łokcia i przymocowana gwoź-
2. Grupa Zwiastowania, z kościoła w Kleczkowie ok. 1500 r., dziem. Aby wyrównać wysokość dodanego elementu z ory-
MD/RZ/04 i 05, ginałem, położono na niego grubą warstwę zaprawy (fot. 26).
3. Chrystus Zmartwychwstały, z kościoła pobernardyńskiego
30 w Ostrołęce, ok. 1740 r., MD/RZ/13;
4. Maria Salome, z kościoła w Turośli, ok. 1400 r., MD/RZ/15,
badania 18. B. Slánský, op. cit., s. 47–59. 19. F. Krzysik, Nauka o drewnie, Warszawa 1975, s. 39, 181.