Page 28 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

zowe naturalne, biel barytową i czerń kostną. Takie rozpozna-
nie może mieć znaczenie dla datowania dzieła, jednak w tym
12
przypadku same pigmenty na to nie pozwalają . Jednakże
mieszanina bieli ołowiowej z bielą barytową wskazuje na za-
stosowanie farb gotowych. W XIX wieku bardzo rozwinęła
się przemysłowa produkcja farb. Często miały one w swoim
składzie tańsze wypełniacze, m.in. właśnie biel barytową. Do
większości produkowanych kolorów dodawano również biel
ołowiową, co przyspiesza wysychanie spoiw olejnych .
13
Istotne dla stanu zachowania obrazu okazały się właściwo-
ści użytych pigmentów w spoiwie olejnym. Czerń kostna
pochłania znaczne ilości spoiwa olejnego i spowalnia jego
wysychanie , natomiast biel ołowiowa działa na spoiwo
14
olejne sykatywowo – przyspiesza jego schnięcie. Zastoso-
wanie warstwy z pigmentem schnącym wolniej pod war-
stwę z bielą ołowiową schnącą szybciej, musiało spowodo-
wać powstawanie spękań.
A

12. Biel ołowiowa jest pigmentem stosowanym od starożytności i wy-
cofanym z użytku dopiero w XX w. ze względu na jej szkodliwość dla
zdrowia. Naturalne pigmenty żelazowe stosowane są od początków hi-
storii malarstwa i wyparte zostały dopiero w poł. XIX w. przez pigmen-
ty syntetyczne. Biel barytowa, otrzymywana sztucznie, do powszech-
nego użycia jako pigment została wprowadzona ok. poł. XIX w., jednak
już wcześniej był wykorzystywany minerał – siarczan baru. Czerń kost- 5. Portret bpa M.J. Manugiewicza, fragment, lewy dolny narożnik,
na jest pigmentem stosowanym od starożytności do dziś. widać różny charakter krakelur: żółte strzałki – spękania wczesne,
13. E. Doleżyńska-Sewerniak, Materiały malarskie i technika w obra- czerwone strzałki – spękania wtórne.
zach olejnych Maksymiliana Gierymskiego, Toruń 2010, s. 79. W miejscu A pobrano próbkę do wykonania stratygrafii warstw
14. P. Rudniewski, Pigmenty i ich identyfikacja, Warszawa 1994, s. 46. malarskich, widocznej poniżej.

1
2
3
4

5

viS BSE

6. Stratygrafia warstw malarskich z portretu bpa Manugiewicza. Zestawienie zdjęcia mikroskopowego stratygrafii w świetle odbitym
z obrazem z mikroskopu elektronowego. Widać wielowarstwowy układ powłok malarskich:
1. zielonoszara – białe skupiska na obrazie BSE to biel barytowa i biel ołowiowa;
2. jasnobrązowa warstwa jest mieszaniną pigmentów: bieli barytowej i ołowiowej oraz pigmentów żelazowych;
3. ciemnobrązowa warstwa – głównie czerń kostna i dodatek bieli ołowiowej;
4. szara z białymi skupiskami zawiera biel ołowiową i pigmenty żelazowe;
5. biało-brązowa ma podobny skład do warstwy 4, zawiera mniej pigmentów żelazowych.
Dodatkowo nad warstwą 3 widoczna jest cienka warstwa organiczna – werniks. Może to świadczyć o zmianach malarskich po zakończeniu prac
i położeniu werniksu na obrazie. Biel ołowiowa jest pigmentem działającym sykatywowo – przyspiesza wysychanie oleju, natomiast czerń
kostna, użyta w 3 warstwie, wymaga dużo spoiwa olejnego do utarcia farby i spowalnia jej wysychanie. Różny czas zasychania i wysychania 27
warstw spowodował różnicę napięcia i powstawanie charakterystycznych spękań pierwotnych do gruntu. badania