Page 81 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

Ukrzyżowanie

nr inwentarzowy: MD/M/24
autor/warsztat: nieznany
datowanie: XIX w.
pochodzenie: kościół parafialny pw. Narodzenia NPM w Nowej
Wsi Kościelnej, wcześniej w Domu Biskupim
w Łomży
inskrypcje: I.N./ R.I.
wymiary: 258 x 143 cm
technika wykonania: olej, płótno

opis: Obraz ma formę pionowego prostokąta. Na tle wieczornego
nieba, oświetlony diagonalnym snopem światła, ukazany został
krzyż z rozpiętym na nim Chrystusem. Scena ujęta jest z lekkiego
ukosa i ukazuje lewy bok Jezusa. Otoczona cierniową koroną
i świetlistym nimbem głowa Zbawiciela jest lekko przechylona
na prawe ramię. Na uniesionych wysoko ramionach, szczupłym
torsie i ugiętych nogach podkreślona została muskulatura.
Biodra przesłania wąskie perizonium podtrzymywane sznurem
widocznym na prawym boku. Wsparte na podnóżku stopy
złożone są razem i przybite jednym gwoździem. Z ran na czole,
dłoniach, stopach i torsie płyną niewielkie strużki krwi.
Sądząc z monumentalnych wymiarów płótna, obraz
pierwotnie zdobił nastawę ołtarzową. W nieznanym czasie trafił
do Domu Biskupiego z Łomży. W 1948 r. został przekazany
do nowo wzniesionego, drewnianego kościoła w Nowej Wsi
Kościelnej koło Ostrołęki. Dzieło umieszczono tam w ołtarzu
głównym. W 1987 r., po zbudowaniu nowego kościoła, starą
świątynię przeniesiono do wsi Lelis, a obraz przekazano do
Muzeum Diecezjalnego w Łomży.
Izabella Galicka i Hanna Sygietyńska sugerowały, że obraz jest
zapewne XVIII–XIX-wieczną kopią barokowego Ukrzyżowania,
namalowanego w kręgu sztuki hiszpańskiej XVII stulecia. [KZSP,
1983, s. 17]. W tym czasie nokturnowe przedstawienia samotnego
Chrystusa konającego na krzyżu pojawiały się w twórczości wielu
artystów, m. in. Petera Paula Rubensa (ok. 1610, Koninklijk
Museum voor Schone Kunsten w Antwerpii), Antona van Dycka
(1628–1630, Kunsthistorisches Museum w Wiedniu), Francisco
de Zurbarána (1627, Art Institute w Chicago), Diego Velázqueza
(1631–1632, Prado w Madrycie), Bartolomé Estebana Murilla
(ok. 1677, Prado w Madrycie). Do tradycji tych przedstawień
nawiązywały Ukrzyżowania z drugiej połowy XVIII w. Antona
Raphaela Mengsa (1761–1769, Palacio Real w Aranjuez)
i Francisco Goi (1780, Prado w Madrycie).
Ten typ sprzyjającego kontemplacji wizerunku
Ukrzyżowanego był niezwykle popularny w polskim malarstwie
religijnym XIX stulecia, zwłaszcza jego drugiej połowy. Przykłady
takich kompozycji spotkać można w wielu świątyniach Podlasia.
Do najpiękniejszych przedstawień należy pochodzący z 1868 r.,
sygnowany przez Rafała Hadziewicza, obraz z ołtarza głównego
kościoła w Jabłoni Kościelnej [KZSP, 1986, s. 41, fig. 175].
W podobnym czasie powstały płótna nierozpoznanych malarzy
z kościołów Trójcy Św. w Supraślu [KZSP, 2016, s. 217, fig. 925]
i parafialnego w Juchnowcu Kościelnym [KZSP, 2016, s. 103,
fig. 926]. Do wspomnianej grupy zaliczyć należy Ukrzyżowanie
Stanisława Jakuba Rostworowskiego, namalowane w Rzymie
w 1885 r. i przekazane do rodzinnej parafii Rostworowskich
w Waniewie (MD/M/19).
literatura: KZSP, 1983, s. 17, fig. 61.

80
MALARSTWO