Page 95 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY
P. 95
Golgota
nr inwentarzowy: MD/M/70
autor/warsztat: nieznany
datowanie: czwarta ćwierć XIX w.
pochodzenie: cerkiew w południowym skrzydle klasztoru
popijarskiego w Szczuczynie
inskrypcje: INRI
wymiary: 278 x 186 cm, głębokość 54 cm
technika wykonania: drewno, olej na desce
opis: Dzieło stanowi grupę trzech figur wyciętych z deski
i ustawionych na rzeźbionym w drewnie cokole. Centrum
kompozycji stanowi ośmioramienny krzyż, na którym widać
rozpiętą sylwetkę Chrystusa, odzianego jedynie w białe
perizonium. Stopy ukrzyżowanego są wsparte na podnóżku,
a ramiona lekko uniesione. Wyraźnie widać rany po gwoździach
w dłoniach, stopach i ranę kłutą w lewym boku mężczyzny. Głowa
ukrzyżowanego jest pochylona na lewą stronę, ale nie zwisa
bezwładnie. Twarz wyraźnie zwężą się ku dołowi, jest pociągła.
Oczy są przymknięte. Oblicze okalają brązowe lekko kręcone włosy
do ramion oraz niewielka, rozdwojona pośrodku broda. Głowę
postaci otacza nimb zdobiony motywem ornamentalnym, a nad
nim, na poprzecznej belce krzyża znajduje się wstęga z inskrypcją,
ponad krzyżem widać postać starca do połowy ukrytego
w chmurze. Jest on odziany w różową szatę i zielony płaszcz, a jego
pociągłą twarz ozdabia długa, biała broda. Prawą ręką starzec
wykonuje gest błogosławieństwa, a lewą opiera na kuli świata.
Wokół głowy starca widać nimb z rozchodzącymi się od centrum
trójkątnymi promieniami oraz pola z zatartą inskrypcją. Na osi
obłoku widoczna jest biała gołębica z rozłożonymi skrzydłami,
a po jej obu stronach postacie unoszących się w powietrzu
dwóch skrzydlatych młodzieńców, zwracających się w kierunku
krzyża rękami owiniętymi w tkaninę. Po obu stronach krzyża
ustawiono dwie figury, z których jedna przedstawia młodą kobietę
w czerwonej tunice, niebieskim maforionie oraz białej zawijce pod
szyją z dłońmi złożonymi na piersi w pozie modlitewnej, a druga
długowłosego młodzieńca w żółtej tunice i czerwonym płaszczu
z rękami skrzyżowanymi na wysokości pasa. Obie postaci mają
nimby wokół głów. Rzeźbiony cokół, na którym wspiera się cała
kompozycja, ma formę kamienistego wzgórza, na którego środku
przestawiono czaszkę ze skrzyżowanymi piszczelami.
Ikonografia kompozycji jest typowa dla prawosławnych
ikon ukrzyżowania przestawiających Chrystusa na krzyżu
w otoczeniu Marii i Jana Ewangelisty. Krzyż, na którym rozpięto
Chrystusa, jest ośmioramiennym krzyżem prawosławnym,
a Jezus wydaje się samodzielnie stać na krzyżu, co również
stanowi cechę charakterystyczną prawosławnej ikonografii
chrystologicznej, tak samo jak i Bóg – Pan Bóg Zastępów (Sawaof)
na obłoku, gołębica Ducha Świętego oraz adoracja krzyża
przez anioły. Nieortodoksyjna jest sama forma przedstawienia
wykonanego na wzór katolickich golgot i przybierającego formę
przestrzenną, łączącą malarstwo z rzeźbą. Wpływy ikonografii
zachodnioeuropejskiej są widoczne także w postaci Marii, która
przyjmuje pozę charakterystyczną dla przedstawień katolickich
i ma strój wzorowany na średniowiecznych szatach z Europy
Północnej. Najprawdopodobniej pochodzi z czwartej ćwierci
XIX w. Powstała na potrzeby wystroju cerkwi zorganizowanej
w 1890 r. w skrzydle klasztoru popijarskiego w Szczuczynie
[KZSwP, 1988, s. 44]. Analogiczne grupy znajdują się m.in.
w cerkwiach parafialnych w Wasilkowie i Gródku koło
Białegostoku.
literatura: dzieło niepublikowane
Dorota Walczak
Absolwentka historii i historii sztuki na Uniwersytecie War-
szawskim. Od 2015 r. pod kierunkiem dr hab. Aleksandry
Sulikowskiej-Bełczowskiej przygotowuje pracę doktorską
poświęconą działalności Komitetu Troski o Rosyjskim Ma-
94 larstwie Ikonowym (1901–1917). Do jej głównych zaintereso-
wań naukowych należą rosyjskie malarstwo ikonowe XIX–
MALARSTWO XX w. oraz rosyjska myśl religijna, filozoficzna i estetyczna.