Page 95 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY
P. 95

Golgota


                     nr inwentarzowy:  MD/M/70
                     autor/warsztat:  nieznany
                     datowanie:     czwarta ćwierć XIX w.
                     pochodzenie:   cerkiew w południowym skrzydle klasztoru
                                    popijarskiego w Szczuczynie
                     inskrypcje:    INRI
                     wymiary:       278 x 186 cm, głębokość 54 cm
                     technika wykonania:   drewno, olej na desce
                     opis:  Dzieło stanowi grupę trzech figur wyciętych z  deski
                  i  ustawionych na rzeźbionym  w  drewnie cokole. Centrum
                  kompozycji stanowi ośmioramienny krzyż, na którym widać
                  rozpiętą sylwetkę Chrystusa, odzianego jedynie w  białe
                  perizonium. Stopy ukrzyżowanego są wsparte na podnóżku,
                  a ramiona lekko uniesione. Wyraźnie widać rany po gwoździach
                  w dłoniach, stopach i ranę kłutą w lewym boku mężczyzny. Głowa
                  ukrzyżowanego jest pochylona na lewą stronę, ale nie zwisa
                  bezwładnie. Twarz wyraźnie zwężą się ku dołowi, jest pociągła.
                  Oczy są przymknięte. Oblicze okalają brązowe lekko kręcone włosy
                  do ramion oraz niewielka, rozdwojona pośrodku broda. Głowę
                  postaci otacza nimb zdobiony motywem ornamentalnym, a nad
                  nim, na poprzecznej belce krzyża znajduje się wstęga z inskrypcją,
                  ponad krzyżem widać postać starca do połowy ukrytego
                  w chmurze. Jest on odziany w różową szatę i zielony płaszcz, a jego
                  pociągłą twarz ozdabia długa, biała broda. Prawą ręką starzec
                  wykonuje gest błogosławieństwa, a  lewą opiera na kuli świata.
                  Wokół głowy starca widać nimb z rozchodzącymi się od centrum
                  trójkątnymi promieniami oraz pola z zatartą inskrypcją. Na osi
                  obłoku widoczna jest biała gołębica z rozłożonymi skrzydłami,
                  a  po jej obu stronach postacie unoszących się w  powietrzu
                  dwóch skrzydlatych młodzieńców, zwracających się w kierunku
                  krzyża  rękami  owiniętymi  w  tkaninę. Po obu  stronach  krzyża
                  ustawiono dwie figury, z których jedna przedstawia młodą kobietę
                  w czerwonej tunice, niebieskim maforionie oraz białej zawijce pod
                  szyją z dłońmi złożonymi na piersi w pozie modlitewnej, a druga
                  długowłosego młodzieńca w żółtej tunice i czerwonym płaszczu
                  z rękami skrzyżowanymi na wysokości pasa. Obie postaci mają
                  nimby wokół głów. Rzeźbiony cokół, na którym wspiera się cała
                  kompozycja, ma formę kamienistego wzgórza, na którego środku
                  przestawiono czaszkę ze skrzyżowanymi piszczelami.
                     Ikonografia kompozycji  jest typowa dla prawosławnych
                  ikon ukrzyżowania przestawiających Chrystusa na krzyżu
                  w otoczeniu Marii i Jana Ewangelisty. Krzyż, na którym rozpięto
                  Chrystusa, jest ośmioramiennym krzyżem prawosławnym,
                  a  Jezus wydaje się samodzielnie stać na krzyżu, co również
                  stanowi cechę charakterystyczną prawosławnej ikonografii
                  chrystologicznej, tak samo jak i Bóg – Pan Bóg Zastępów (Sawaof)
                  na obłoku, gołębica Ducha Świętego oraz adoracja krzyża
                  przez anioły. Nieortodoksyjna jest sama forma przedstawienia
                  wykonanego na wzór katolickich golgot i przybierającego formę
                  przestrzenną, łączącą malarstwo z  rzeźbą. Wpływy ikonografii
                  zachodnioeuropejskiej są widoczne także w postaci Marii, która
                  przyjmuje pozę charakterystyczną dla przedstawień katolickich
                  i  ma strój wzorowany na średniowiecznych szatach z  Europy
                  Północnej.  Najprawdopodobniej pochodzi z  czwartej ćwierci
                  XIX  w. Powstała na potrzeby wystroju cerkwi zorganizowanej
                  w  1890  r. w  skrzydle klasztoru popijarskiego w  Szczuczynie
                  [KZSwP,  1988,  s. 44].  Analogiczne  grupy  znajdują się  m.in.
                  w  cerkwiach parafialnych w  Wasilkowie i  Gródku koło
                  Białegostoku.
                     literatura: dzieło niepublikowane








                                                          Dorota Walczak
                           Absolwentka historii i historii sztuki na Uniwersytecie War-
                           szawskim. Od 2015 r. pod kierunkiem dr hab. Aleksandry
                           Sulikowskiej-Bełczowskiej przygotowuje pracę doktorską
                           poświęconą działalności Komitetu Troski o Rosyjskim Ma-
            94             larstwie Ikonowym (1901–1917). Do jej głównych zaintereso-
                           wań naukowych należą rosyjskie malarstwo ikonowe XIX–
       MALARSTWO           XX w. oraz rosyjska myśl religijna, filozoficzna i estetyczna.
   90   91   92   93   94   95   96   97   98   99   100