Page 25 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

Obraz, rzeźba i tajemnica,
czyli rzecz o badaniach

konserwatorskich Anna Żurek

Badania konserwatorskie, według definicji opracowanej genowskie użyte w tomografii komputerowej (TC) . Aby
3
przez B.J. Roubę, są działaniami niezbędnymi do właści- doprecyzować wyniki, konieczne było pobranie niewielkich
wego projektowania konserwatorskiego, czyli wyznaczenia próbek do dalszych badań, takich jak analiza włókien tka-
zasadniczych założeń, celów, zakresu i harmonogramu prac nin oraz gatunków drewna, stratygrafia warstw malarskich,
z propozycją zastosowanych metod, oraz określenia plano- oznaczenie pigmentów poprzez pomiary składu pierwiast-
wanego efektu końcowego. Dlatego obejmują one bardzo kowego skaningową mikroskopią elektronową z dyspersyj-
szeroki zakres działań pozwalający zgromadzić pełnię wie- ną spektroskopią rentgenowską (SEM EDS) oraz analiza
4
dzy o obiekcie przy pomocy nauk humanistycznych, przy- mikrochemiczną, a także badania spoiw spektroskopią fo-
rodniczych, technicznych i specjalistycznych metod kon- urierowską w podczerwieni (FTIR) i chromatografią gazo-
5
serwatorskich z preferencją metod nieniszczących . wą ze spektrometrią masową (GC/MS) .
6
1
Celem badań konserwatorskich jest:
• Identyfikacja dzieła na tle historyczno-artystycznym badania czterech XiX-wiecznych obrazów 7
– zebranie materiałów archiwalnych na jego temat, W pierwszej kolejności do analizy obrazów zastosowano
ustalenie jak największej liczby szczegółów dotyczą- wszelkie metody optyczne w zakresie promieniowania wi-
cych jego historii oraz funkcji i przemian na prze- dzialnego i niewidzialnego. Obserwacje w świetle widzial-
strzeni dziejów. nym pozwoliły wstępnie sformułować opis techniki wyko-
• Analiza autorstwa i okoliczności powstania dzieła. nania obrazów oraz określić zakres zniszczeń. Wyniki badań
• Rozpoznanie znaczenia, wartości oraz analiza for- nieinwazyjnych uszczegółowiono dzięki analizom mikro-
malno-stylistyczna i symboliczna. skopowym i badaniom fizykochemicznym niewielkich pró-
• Właściwe rozpoznanie budowy technologicznej – bek. Przeanalizowano kolejno wszystkie elementy budowy
określenie sposobu wykonania oraz zastosowanych obrazu: krosna, podobrazie, warstwy gruntów oraz warstwę
materiałów pierwotnych i zakresu ich zachowania. malarską i werniksy. Rozróżniono elementy oryginalne od
• Rozpoznanie elementów dodanych w trakcie na- elementów dodanych w późniejszych czasach.
praw i konserwacji – określenie ich chronologii, ro-
dzaju materiałów i zakresu występowania. Krosna
• Określenie stanu zachowania poszczególnych Obserwacja sposobu wykonania i stanu zachowania pozwo-
warstw technologicznych ze wskazaniem przyczyn liła stwierdzić, że krosna trzech obrazów są wtórne. Płótna
powstawania zniszczeń. portretów bpa Gołaszewskiego i bpa Karpowicza zostały
naciągnięte na większe krosna niż format obrazu, natomiast
Powyżej wymieniony zakres badań można określić jako portret bpa Manugiewicza został poddany zabiegowi dubla-
pakiet podstawowy, który powinien być zmodyfikowany żu, po którym zastosowano nowy blejtram. Jedynie krosna
w zależności od charakteru dzieła sztuki. Należy pamiętać portretu bpa Straszyńskiego mogą być pierwotne, o czym
o indywidualnym podejściu do każdego obiektu jako dzie- świadczy zachowany miejscowo charakterystyczny, spo-
ła artystycznego świadczącego o naszej kulturze i historii. sób nabicia płótna z zastosowaniem drewnianych kołków
Każdy zabytek odgrywa niepowtarzalną rolę w funkcjono- (fot. 1). W nieznanym okresie obraz został dopasowany
waniu społeczeństwa. do ram, przez co zdjęto płótno z jednej krawędzi krosna,
zheblowano tę krawędź o ok. 0,5 cm, po czym gwoździami
W ramach projektu „Modernizacja wystawy stałej w Mu- nabito płótno ponownie, nie utrzymując właściwego jego
zeum Diecezjalnym w Łomży” w roku 2016 do prac konser- naprężenia.
watorskich został przekazany zespół zabytków – cztery ob-
razy i pięć rzeźb. Pozwoliło to na uzyskanie pełnego dostępu
do obiektów, dzięki czemu prace konserwatorskie poprze-
dzono kompleksowymi badaniami . Bezpośredni kontakt
2
z eksponatami umożliwił wykonanie wielu badań fizyko-
chemicznych. Mając na względzie przede wszystkim dobro 3. Tomografię komputerową wykonała mgr J. Topólska tomografem
zabytków, skupiono się na badaniach nieinwazyjnych, ba- komputerowym Siemens Somatom Sensation, 16-rządowym, przy napię-
zujących na obserwacjach zarówno w świetle widzialnym, ciu 130 kV i natężeniu 80 mAs, w Spółdzielni Pracy Specjalistów Rentge-
nologów w Warszawie, analiza i opracowanie wyników – A. Żurek.
jak i niewidzialnym. Dostępna współcześnie technika po- 4. Badania wykonał L. Giro, skaningowy mikroskop elektronowy
zwala zobaczyć coraz więcej. Zgłębiając elementy budowy, (SEM EDS) LEO 1430, Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie,
odkrywamy tajemnice dzieła i techniki dawnych mistrzów. opracowanie wyników – A. Żurek.
Poza światłem widzialnym (VIS) w badaniach zastosowano 5. Badania wykonała J. Kurkowska, metodą spektroskopi fourierow-
promieniowanie w podczerwieni (IR), luminescencję pro- skiej (FTIR), Międzyuczelniany Instytut Konserwacji i Restauracji
Dzieł Sztuki, ASP w Warszawie.
mieniowania ultrafioletowego (UV) oraz promienie rent- 6. Badania wykonał B. Witkowski, metodą chromatografii gazowej
(GC/MS), Wydział Chemii, Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych
Uniwersytetu Warszawskiego.
1. B.J. Rouba, Projektowanie konserwatorskie, „Ochrona Zabytków” 7. 1. Portret biskupa Michała Franciszka Karpowicza, MD/M/06,
24 2008, nr 1 (240), s. 57–78. 2. Portret biskupa Jana Klemensa Gołaszewskiego, MD/M/07,
2. Badania dotyczące historii przeprowadzone w ramach projektu są
3. Portret biskupa Mikołaja Jana Manugiewicza, MD/M/09.
badania szczegółowo opracowane w dalszych częściach katalogu. 4. Portret biskupa Pawła Straszyńskiego, MD/M/10,