Page 41 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

Belkowanie nad polem środkowym zostało całkowicie prze-
rwane, a nad bocznymi silnie wysunięte, co niejako unieza-
leżniło te części od siebie.

Wyniesienie pola środkowego ponad boczne zamknięte
prostym belkowaniem spotykamy w pierwszej, nowożyt-
nej nastawie zrealizowanej do katedry na Wawelu (dziś
w kościele parafi alnym w Bodzentynie ), która spotka-
15
ła się z szeregiem naśladownictw na terenie Małopolski .
16
Jej struktura nawiązuje do łuku triumfalnego w formie
serliany. Dla tego rodzaju retabulów charakterystyczne jest
zamknięcie znacznie wyniesionego pola środkowego dolnej
kondygnacji archiwoltą wspartą na odcinkach belkowania
wieńczącego pola boczne . W innej wersji znanej od około
17
1600 roku, a osiągającej najciekawsze rozwiązania w dzie-
łach wiązanych z warsztatem krakowskiego snycerza Balce-
ra Kuncza, całe belkowanie wygina się ponad polem środ-
18
kowym, powtarzając kształt jego zamknięcia .
Rozwiązaniem odróżniającym łomżyńską nastawę od
wspomnianych retabulów jest całkowite przecięcie belko-
wania nad środkowym polem dolnej kondygnacji przez
wyniesienie w tę partię zamknięcia obrazu i przesunięcie
ku górze gzymsu nad środkowym polem dolnej kondygna-
cji, co dało efekt podniesienia i nadwieszenia drugiej. Takie
ukształtowanie tej części ołtarza przypomina rozwiązania
a b c pojawiające się w odmianie nastaw ukształtowanej około
19
1620 roku w Małopolsce , którą reprezentują takie retabula
Uszak z ołtarza głównego, z katedry w Łomży – a. zdjęcie archiwalne
sprzed 1959 roku; b. stan przed 2000 rokiem; c. wstępna rekonstrukcja jak ołtarz główny w kościele Wniebowzięcia NMP w Kra-
formy uszaka, rys. R. Sulewska śniku (1620–1630), a także główne nastawy w kościołach:
farnym w Iłży (1629), Bożego Ciała w Krakowie (ukończo-
ny 1637), Bernardynów w Leżajsku (przed 1640) czy dawny
ołtarz główny kolegiaty zamojskiej obecnie w kościele para-
boczny z herbami Kościesza i Junosza . Na rozpowszech- fi alnym w Tarnogrodzie . W tych jednak przypadkach nad
20
12
nienie takiego układu belkowania mogły mieć wpływ za- polem środkowym dolnej kondygnacji dodano przerwany
równo bardzo popularne w Polsce projekty Sebastiana Ser- u podstawy naczółek, czym nadano nastawom bardziej
lia opublikowane w wydanym po raz pierwszy w 1551 roku barokowy charakter, a dodatkowo belkowanie ich dolnej
w Lyonie Extraordinario libro , jak i propozycje aranżacji
13
łuków zaprezentowane w Quinque et viginti exempla arcu- 15. O ołtarzu zob. P. Pencakowski, Renesansowy ołtarz główny z kate-
um... Jacquesa Androueta du Cerceau . dry krakowskiej w Bodzentynie, „Studia Waweliana” 2002/2003, nr 11–
14
12, s. 107–155.
W stosunku do tej grupy retabulów dawna, główna nastawa 16. F. Stolot, Główne typy kompozycyjne drewnianych ołtarzy w Mało-
łomżyńskiej katedry została w istotny sposób przekształcona. polsce po roku 1600 w: Sztuka około roku 1600, Materiały Sesji Stowa-
rzyszenia Historyków Sztuki zorganizowanej przy współpracy Wydziału
Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie, Warsza-
12. Kazimierz Stronczyński wzmiankował go jako ołtarz św. Jana Ne- wa 1974, s. 350–351.
pomucena. Być może jest on identyczny z odnotowanym w wizytacji 17. Ibidem.
kościoła z 1598 roku ołtarzem świętych: Urszuli, Barbary, Stanisława 18. Ibidem,. s. 351. O Balcerze Kunczu i jego działalności zob. F. Stolot,
i Walentego ufundowanym przez Jana Polikowskiego. Dziś w jego Z. Wenzel-Homecka, Kuncz Balcer, w: Polski słownik biografi czny, t. 16,
głównym polu mieści się obraz Serce Jezusa (K. Stronczyński, op. cit., Wrocław 1971, s. 183; F. Stolot, Warsztat Baltzara Kuncza. Ze studiów
s. 397; KZSP, Sn, t. 9, z. 1, op. cit., s. 23; archiwalna fotografi a zob. nega- nad snycerstwem krakowskim 1 połowy XVII w., „Sprawozdania z Po-
tyw nr 9265, Zbiory Fotografi i IS PAN. siedzeń Komisji Naukowych PAN”, Oddział w Krakowie, 19: 1975, z. 1,
13. S. Serlio, Extraordinario libro di architettura […] Nel quale si di- s. 127–128.
mostrano trenta porte di opera Rustica mista con diversi ordini: Et ven- 19. O tej odmianie ołtarzy – F. Stolot, Główne typy…, op. cit., s. 350;
ti di opera dilicata di diverse specie con la scrittura davanti che narra M. Wardzyński, Ze studiów nad snycerstwem krakowskim i małopol-
il tutto, Lione 1551, np. bramy oznaczone numerami: 7, 13, 16, http:// skim około roku 1630 w: Studia nad sztuką renesansu i baroku V, red. J.
dx.doi.org/10.3931/e-rara-372 (12.06.2017). O oddziaływaniu wzorów Lilejko, I. Rolska-Boruch, Lublin 2004, s. 63–70; idem, Rzeźba nowożyt-
Sebastiana Serlia na sztukę w Polsce zob. J. Kowalczyk, Sebastiano Ser- na w kręgu Jasnej Góry i Polskiej Prowincji Zakonu Paulinów 1: Ośrodek
lio a sztuka polska. O roli włoskich traktatów architektonicznych w dobie rzeźbiarski w Częstochówce pod Jasną Górą 1620–1705, t. 1, Warszawa
nowożytnej, Wrocław 1973. 2009, s. 226–227.
40 14. J. Androuet du Cerceau, Quinque et viginti exempla arcuum..., Or- 20. O tym ołtarzu – J. Kowalczyk, Projekty i realizacje wystroju kolegia-
léans 1549, np. łuki w porządku korynckim, http://architectura.cesr.
ty zamojskiej w I połowie XVII w. w: W kręgu badań nad sztuką polską.
ołtarz z łomży univ-tours.fr/Traite/Images/INHA-4R1475Index.asp (04.07.2017). Studia z historii sztuki i kultury, red. K. Majewski, Lublin 1983, s. 54–58.