Page 43 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

do dzieł Fryzyjczyka – licznie pojawiające się w drugiej
połowie XVI i na początku XVII wieku. Vredemanowską
ornamentykę rozpowszechniali malarze, rzeźbiarze, archi-
tekci, wykorzystując ją w kolejnych realizacjach, ale też au-
torzy traktatów-wzorników przygotowywanych dla innych
twórców. Spośród tych ostatnich warto wspomnieć znane
na terenie Rzeczypospolitej prace: Gabriela Krammera –
36
Architektura von den funf Seulen , Veita Ecka i Jacoba Guc-
keisena – Etliche architectisher Portalen, Epitapien, Caminen
und Schweyffen , Johanna Jacoba Ebelmanna i Jacoba Guc-
37
keisena – Schweyf Bvoch , Seilen Bvoch i Architectura .
39
40
38
Ograniczenie dekoracji łomżyńskiego ołtarza do ornamen-
tu okuciowego i rollwerku uzupełnionego motywami wy-
korzystywanymi w grotesce niderlandzkiej i brak takich
elementów ornamentalnych jak arabeska czy wić roślinna
odróżnia łomżyńską nastawę od wielu ołtarzy powstających
w pierwszej ćwierci XVII wieku na terenie województwa
mazowieckiego Korony Królestwa Polskiego, do którego
przynależała Łomża. Na terenach tych bowiem w tym cza-
sie dominowały bogato zdobione dzieła snycerskie łączące
41
ornament niderlandzki z różnego rodzaju przekształconymi
formami wici roślinnej w wersji nawiązującej do rozwiązań
wypracowanych na terenie Małopolski. W zakresie
ornamentyki ołtarz łomżyński bliższy jest dziełom z takich
terenów, jak na przykład Prusy Królewskie, gdzie częściej
Rzeźby z ołtarza głównego, z katedry w Łomży – św. Jan Chrzciciel, spotykamy prace dekorowane wyłącznie ornamentem ni-
św. Wawrzyniec i św. Wojciech – przed 2000 rokiem, fot. R. Sulewska. derlandzkim. Wyeksponowanie architektury i zredukowa-
nie dekoracji różni łomżyńską nastawę od wielu dzieł po-
wstałych w pierwszej ćwierci XVII wieku także na innych
terenach Korony .
42
Strukturę ołtarza poszerzały umieszczone po bokach obu
kondygnacji ozdobne uszaki ukształtowane z ornamen-
tu okuciowego i zwijanego, wolut z drobnym akantem, 36. G. Krammer, Architectura: Von Den Funf Seulen Sampt Iren Or-
namenten Und Zierden Als Nemlich Tuscana. Dorica. Ionica. Corintia.
podwieszonych pęków owocowych oraz rollwerkowych Composita In Rechter Mas Teilung Und Proportzion Mit Den Exemplen
„wieżyczek”. Zdobione były dolne części trzonów kolumn Der Berümbsten Antiquiteten So Durch Den Mererntail Sich Mit Der Leer
i pilastrów, zamknięcie nisz oraz pola nad nimi. Charakte- Vitruvii Vergleichen..., Prag 1606, http://digital.bib-bvb.de/view/bvbmets/
rystycznym elementem dekoracji ołtarza było użycie rautów viewer.0.6.1.jsp?folder_id=0&dvs=1499205668004~174&pid=3209361&lo-
włączonych w dekorację obu uszaków, ale też umieszczo- cale=pl&usePid1=true&usePid2=true (05.07..2017). O publikacjach
Krammera zob. G. Irmscher, Kölner Architektur- und Säulenbücher um
nych jako samodzielne elementy na cokołach figur bisku- 1600, Bonn 1999, s. 135–157. Na temat oddziaływania wzorów Krammera
pów i anioła wieńczącego nastawę, a także na wydzielonych na snycerstwo północnej Polski zob. R. Sulewska, op. cit., s. 172–174.
prostokątnych polach poniżej kapiteli pilastrów. 37. V. Eck, J. Guckeisen, Etliche architectisher Portalen, Epitapien, Ca-
minen und Schweyffen / allen Steinmetzen und Schreinern, auch andern
diser Kunst Liebend[e]n…, Collen, [s. d.] http://www.e-rara.ch/zuz/con-
Na ukształtowanie, a następnie rozpowszechnienie orna- tent/titleinfo/2475158 (12.06.2017). O innych wydaniach tej pracy zob.
mentu okuciowego decydujący wpływ miały prace Corne- G. Irmscher, op. cit., s. 96–109.
lisa Bosa, Cornelisa Florisa i przede wszystkim Hansa Vre- 38. J.J. Ebelmann, J. Guckeisen, Schweyf Bvoch, Coloniae 1599,
demana de Vries. Ten malarz i architekt w swoich dziełach http://digital.staatsbibliothek-berlin.de/werkansicht?PPN=PP-
teoretycznych i wzornikach zaprezentował wiele wariantów N825830435&PHYSID=PHYS_0005&DMDID (12.06.2017). O pra-
cach Ebelmanna i Guckeisena zob. G. Irmscher, op. cit., s. 109–128.
i możliwości użycia tego rodzaju ornamentu. Stosował go 39. J.J. Ebelmann, J. Guckeisen, Seilen Bvoch Darinnen Derselben
samodzielnie, łączył z ornamentem zwijanym, wykorzysty- Grunt, Theilung, Zieradt, Und Gantze Volkomenheit Vorgebildet Wirdt,
wał jako element groteski . Wszystkie motywy ornamen- Collen 1600, http://digital.staatsbibliothek-berlin.de/werkansicht?PP-
35
talne zdobiące łomżyński ołtarz można wywieść z propozy- N=PPN825827779&PHYSID=PHYS_0005 (12.06.2017).
cji Vredemana, ale na dekorację łomżyńskiej nastawy mogły 40. J.J. Ebelmann, J. Guckeisen, Architectura Lehr und Kunstbuch al-
lerhant Portalen, Reisbetten und Epitaphien alle Schreinwerckern,
wpłynąć także dzieła innych artystów – odwołujących się Steinhewern sampt andern kunstliebenden zu gefallen gestellt und an
tag geben…, Collen 1600, http://digital.slub-dresden.de/werkansicht/
dlf/1243/3/ (12.06.2017).
35. Na temat modelowej roli projektów ornamentów Hansa Vredemana 41. Wzmiankowane w: M. Wardzyński, Sztuka nowożytna na Mazow-
42 de Vries zob. P. Fuhring, Hans Vredeman de Vries und das Ornament szu. Zarys problematyki w: Dzieje Mazowsza, t. 2: Lata 1527–1795, red.
J. Tyszkiewicz, Pułtusk 2015, s. 658.
und Modell w: Hans Vredeman de Vries und die Renaissance im Nor-
ołtarz z łomży den, hrsg. H. Borggrefe, V. Lüpkes, P. Huvenne, München 2002, s. 61–68. 42. R. Sulewska, op. cit., s. 188.