Page 45 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

Św. Jan Chrzciciel

nr inwentarzowy: MD/RZ/23
autor/ warsztat: warsztat nieokreślony (Mazowsze?)
datowanie: lata 20. XVII w.
pochodzenie: z dawnego ołtarza głównego katedry
pw. św. Michała Archanioła w Łomży
inskrypcje: brak
wymiary: wys. 185 cm
technika wykonania: drewno rzeźbione, polichromowane, złocone
opis: Święty stoi na niskim cokole, ujęty niemal frontalnie,
w kontrapoście, z wysuniętą ku przodowi lewą nogą i torsem
odchylonym w prawo. W lewym ręku trzyma drzewce krzyża,
prawą zaś, wyciągniętą ku przodowi, wskazuje ku dołowi. Jan
odziany jest w wyprawioną skórę zwierzęcą, miękko fałdowaną,
na brzegach strzępioną, zwróconą włosiem do wewnątrz.
Odsłania ona nagie ramiona, lewą część torsu i nogi od kolan
z muskularnymi łydkami i dużymi stopami. Twarz Jana jest
pociągła, zaostrzająca się na dole, okolona długimi, opadającymi
na ramiona kręconymi lokami włosów oraz kędzierzawą
brodą. Charakterystyczne dla twarzy są szerokie czoło, mocno
wysklepione łuki brwiowe, wypukłe gałki oczne, duży, prosty nos
i niewielkie usta. Karnacja świętego jest koloru cielistego, usta –
karminowego, włosy i zarost – jasnobrązowego, szata – złocona,
cokół – szarozielony.
Figura, na co wskazuje typ oblicza i ubiór ze zwierzęcej skóry,
przedstawia św. Jana Chrzciciela. Rzeźba pochodzi z retabulum
ołtarza głównego katedry (dawniej parafialnego) w Łomży,
ufundowanego w latach 1620–1627 przez Marcina Ślaskiego.
Retabulum znajdowało się in situ do 1959 r., gdy zostało
zdemontowane i przekazane do (kościoła pw. św. Jadwigi?)
miejscowości Łoje-Gręzko (woj. podlaskie, pow. Grajewo).
Przed 2000 r. do łomżyńskiego Muzeum Diecezjalnego
oprócz figury św. Jana przekazano także rzeźbę diakona,
zapewne św. Wawrzyńca (MD/RZ/24), i arcybiskupa, zapewne
św. Wojciecha (MD/RZ/25), oraz figurkę anioła i dekoracyjny
uszak. Figura św. Jana (z lewej strony), wraz rzeźbą św. Wawrzyńca
(z prawej), zdobiła nisze między kolumnami boków dolnej partii
dwukondygnacjowej nastawy. Obaj reprezentowali w programie
ikonograficznym nastawy wczesnych świętych męczenników,
którzy żyli i działali w czasach nieodległych życiu Chrystusa.
Św. Jan był też współpatronem świątyni.
Łomżyńska nastawa łączyła cechy manieryzmu ze wczesnym
barokiem (jak w wielu nastawach małopolskich z pierwszych
dekad XVII w.), włoski typ kompozycji (w tym względzie bliski jest
niezachowanemu retabulum ołtarza głównego, z lat 1611–1618,
dawniej w katedrze św. Jana w Warszawie) z niderlandzkiego
pochodzenia ornamentyką. Kompozycja figury św. Jana Chrzciciela,
bardziej dynamiczna, niż pozostałych rzeźb łomżyńskiej
nastawy, oparta została – jak trafnie zauważyła Renata Sulewska
– na analogicznej postaci na drzeworycie z ok. 1503 r. autorstwa
Albrechta Dürera „Św. Jan Chrzciciel i św. Onufry”. Typ twarzy
świętego jest bardzo zbliżony do oblicza diakona i arcybiskupa z tej
samej nastawy, więc są one zapewne dziełem jednej ręki. Trudno
jednak umiejscowić warsztat ich wykonawcy. Raczej, jak zauważa
Sulewska, nie była to Łomża, o której środowisku artystycznym
XVII stulecia niemal nic nie wiadomo. Prawdopodobnie był to
warsztat lokalny, czynny zapewne na Mazowszu, lecz z pewnością
nie tożsamy z warsztatem wykonującym nastawę z katedry św. Jana
z Warszawy.
literatura: KZSP, 1982, s. 22; Sulewska, 2004, s. 187; Grabowski,
2014, s. 246.

44
ołtarz z łomży