Page 122 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

treści spowiedzi monarchini, dochowując tym samym tajemnicy Chrystus Zmartwychwstały
Wacława IV o zdradę małżeńską, odmówił królowi wyjawienia
tego sakramentu, a zarazem przypieczętowując swój los
męczennika. Nepomuk został patronem m.in.: Czech i Bawarii, nr inwentarzowy: MD/RZ/07
Pragi i Salzburga, spowiedników i kapłanów, podróżników, autor /warsztat: nieokreślony (Polska, Mazowsze?)
żeglarzy, flisaków i młynarzy. Wzywano go na pomoc przeciwko datowanie: XIX–XX w.
niebezpieczeństwom wody oraz zmowom. Szybko ustaliła się pochodzenie: kościół parafialny pw. św. Jakuba apostoła
ikonografia Nepomuka, ukazywanego zawsze w sutannie, rokiecie, w Jedwabnem (daw. woj. łomżyńskie;
mucecie i w birecie, z różnymi jednak atrybutami w rękach. woj. podlaskie, pow. łomżyński)
Najczęściej są to krucyfiks, książka, kłódka lub zapieczętowany
list oraz gałąź palmowa, znacznie rzadziej np. model mostu lub wymiary: wys. 79 cm
język ludzki. Niekiedy święty przyciska place do zamkniętych technika wykonania: drewno rzeźbione, polichromowane
ust, wskazuje dłonią na swe serce, a najczęściej jednak adoruje opis: Chrystus, ujęty frontalnie, stoi na okrągłej plincie.
Ukrzyżowanego w oburącz trzymanym krucyfiksie. W wielu Prawicę unosi w geście błogosławieństwa, w lewej ręce trzymał
przedstawieniach głowę praskiego kanonika otacza wieniec drzewce z proporcem (labarum), pierwotnie osadzone w otworze
z pięciu gwiazd, oznaczających pięć liter łacińskiego słowa tacui na cokole rzeźby. Twarz Chrystusa, w kształcie wydłużonego
(„milczę”). Kult św. Jana Nepomucena szybko rozpowszechnił owalu, cechuje wysoko wysklepione czoło, długi prosty nos i duże
się poza Czechami, głównie w krajach habsburskich, ale także uszy. Okala ją zarost i długie, opadające na ramiona i plecy włosy,
w Niemczech i we Włoszech oraz – i to intensywnie – na na których spoczywa korona typu otwartego. Ciało Chrystusa
terytorium I Rzeczypospolitej. Jego wyrazem stał się obyczaj okrywa płaszcz, spięty taśmą pod szyją, z tyłu sięgający cokołu,
ustawiania przydrożnych figur (tzw. nepomuki): kamiennych z przodu zaś odsłaniający nagi tors i kończyny. Karnacja jest
na cokołach lub drewnianych w kapliczkach, często w pobliżu w kolorze cielistym z akcentami karminu (usta i rany), włosy,
przepraw przez wodę, chętnie – na mostach. Figury św. Jana zarost i tęczówki oczu – brązowym, płaszcz – czerwonym
Nepomucena ustawiano także we wnętrzach kościelnych jako z żółtawą bortą oraz zieloną podszewką, korona – żółtawym,
samodzielne rzeźby lub część wystroju retabulum ołtarzowego cokół – brunatnozielonym.
[Herzogenberg, 1974]. Chrystus Zmartwychwstały trzymający chorągiew
Na ziemiach Polski, dawnej i obecnej, zachowała się ogromna rezurekcyjną należy do najstarszych i najbardziej
liczba rzeźbionych przedstawień Nepomuka; wśród nich, jak się rozpowszechnionych przedstawień ikonografii chrześcijańskiej
wydaje, dominują figury przydrożne. Omawiana figura św. Jana (zob. MD/RZ/13). Statyczne ujęcie Chrystusa Zmartwychwstałego
mogła mieć jeden z jego zwyczajowych atrybutów, najpewniej z Jedwabnego wykazuje podobieństwo do prowincjonalnych
trzymany w prawicy krucyfiks. Zwrot postaci w prawą stronę późnogotyckich rzeźb o tym temacie (np. w kościele
i wyrazisty gest okazywania zaginionego atrybutu sugerują, parafialnym pw. św. Jana Chrzciciela w Piskach i w kościele
iż figura ta była częścią wystroju rzeźbiarskiego retabulum pobernardyńskim pw. św. Antoniego Padewskiego w Ostrołęce),
ołtarzowego. Z kolei pełnoplastyczne opracowanie pozwala a równocześnie w modelunku ciała oraz draperii brak jest
sądzić, że mamy tu do czynienia raczej z rzeźbą wolnostojącą, stylizacji późnośredniowiecznej. Jak się wydaje, nie ma ona
może przeznaczoną do przydrożnej kapliczki. Dynamiczne również cech nowożytnych, natomiast pewne cechy ludowości,
ujęcie postaci świętego z bogato fałdowanymi szatami wskazują co pozwala uznać ją za dzieło z XIX w., może nawet XX w.
na późnobarokowy styl rzeźby, której jednak niewysoki poziom Parafia pw. Nawiedzenia NMP, św. Jakuba Starszego i Wszystkich
artystyczny pozwalają widzieć w niej dzieło o cechach ludowych. Świętych w Jedwabnem została erygowana w 1466 r. Kościół miał
Na Podlasiu liczne są do dziś rzeźbiarskie przedstawienia św. Jana jednak istnieć tu już w 1448, a nawet w 1417 r. Był on zapewne
Napomucena, np. figura z lat po 1741 r. w kościele popijarskim drewniany. Kolejny drewniany, wzniesiony w latach 1737–1738 r.,
w Szczuczynie [KZSP, 1988, il. 86–87, s. XVIII, 48], także konsekrowany w 1743 r., spłonął w 1915 r. Obecny murowany,
o charakterze ludowym, zachowane w kapliczkach przydrożnych neobarokowy kościół wzniesiono w latach 1926–1935.
i pochodzące z XIX w. m.in. w miejscowościach województwa literatura: dzieło niepublikowane.
podlaskiego, jak Czerwone, Laski (wyk. Paweł Polkowski) i Łacha,
czy mazowieckiego, jak Wejdo [KZSP, 1988, il. 98, 99, 100, 101].
literatura: dzieło niepublikowane.

121
RZEŹBA