Page 126 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

szp. 201], św. Piotr z Werony (zm. 1252 r.), męczennik – za- należy szukać raczej w jakimś prowincjonalnym ośrodku. Nic
wsze przedstawiany z atrybutem męczeństwa (mieczem wbitym nie stoi na przeszkodzie, by sądzić, iż było to Mazowsze, choć
w głowę) lub raną na głowie oraz gałęzią palmową w ręku [Lech- nie można wykluczyć importu z ościennych Prus, które stały się
ner, 1976(1), szp. 188-189], św. Tomasz z Akwinu (zm. 1274 r.), około roku 1400 jednym z najważniejszych centrów rzeźby tzw.
niezmiernie popularny w ikonografii dominikańskiej – ukazywa- gotyku międzynarodowego (stylu pięknego, miękkiego). Rzeźba
ny m.in. z księgą (wraz ze stylusem lub piórem), modelem budow- dostała się do Białaszewa zapewne wtórnie, choć w trudnym do
li sakralnej, kielichem lub monstrancją z hostią, gołębicą, gwiazdą określenia czasie. Parafia białaszewska została erygowana w 1534
na czole lub piersi [Lechner, 1976(2), szp. 476-478], czy polski św. r. pw. św. Jana Chrzciciela i św. Katarzyny w obrębie diecezji
Jacek Odrowąż (zm. 1257 r.), ukazywany najczęściej z monstran- płockiej. W 1532 r. wystawiono w Białaszewie drewniany kościół,
cją w jednej oraz figurką Marii z Dzieciątkiem w drugiej ręce wzmiankowany w 1609 r. W latach 1703–1705 wystawiono nowy
[Frank, 1974(3), szp. 557]. Brak motywu słońca na piersiach, tak drewniany kościół, rozbudowany w 1887 r. W 1944 r. świątynia ta
częstego w nowożytnej ikonografii św. Tomasza, nie wskazuje na uległa zniszczeniu w czasie działań wojennych.
Akwinantę. Natomiast gestykulacja postaci przypomina niektóre, literatura: KZSP, 1988, s. XVIII, 2, il. 76.
głównie malowane, wizerunki św. Jacka, choć do jego swoistych
atrybutów należą najczęściej, jak wyżej wspomniano, trzymane
w rękach monstrancja i figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem
[Marecki, Rotter, 2009]. Można więc przyjąć, iż rzeźba wyobraża-
ła Odrowąża. Figura należała zapewne do wystroju rzeźbiarskiego
nastawy ołtarzowej, najpewniej zdobiąc skośny przerwany naczó-
łek jednej z jej kondygnacji. Nie jest znane pochodzenie rzeźby.
Warto jednak wskazać, iż na wschodnim Mazowszu i Podlasiu
istniały w okresie nowożytnym klasztory dominikańskie, np. w:
Płocku, założony w 1234 r., czy w Janowie Podlaskim, założony
w 1602 r., a skasowany w 1864 r.
literatura: dzieło niepublikowane.

Nieokreślona święta niewiasta

(Maria z Dzieciątkiem lub jedna

z tzw. Świętych Głównych Dziewic)

nr inwentarzowy: MD/RZ/12
autor /warsztat: nieokreślony (Polska, Mazowsze?)
datowanie: pierwsza ćwierć XV w.
pochodzenie: kościół parafialny pw. św. Stanisława biskupa
w Białaszewie (daw. woj. łomżyńskie;
woj. podlaskie, pow. grajewski)
wymiary: wys. 87 cm
technika wykonania: drewno rzeźbione
opis: Figura ukazuje nieokreśloną niewiastę. Postać stoi na
okrągłym cokole, ukazana w kontrapoście nadającym jej sylwetce
kształt spłaszczonej litery S. W wysuniętych, pozbawionych dziś
przedramion rękach zapewne dzierżyła atrybuty. Mimo ubytku
całej lewej partii głowy można stwierdzić, że twarz niewiasty,
o kształcie przewężonego w partii skroni owalu, cechują:
wysklepione wysoko czoło, dość duże oczy, pucułowate policzki
i drobne usta. Głowę świętej okrywa chusta, ujęta opaską (?),
o kaskadowo opadających końcach, spod której widoczne są
kosmyki włosów. Postać ubrana jest w suknię spodnią sięgającą
cokołu, układającą się w miękkie fałdy i odsłaniającą szpic prawego
buta. Na suknię ma narzucony płaszcz, spięty pod szyją broszą
(?), miękko i obficie fałdowany: z ramion opadający kaskadami,
między ramionami – układający się w paralelne, miseczkowate
fałdy.
Duże ubytki drewna nie pozwalają na jednoznaczne
określenie tematu rzeźby. Jak się wydaje, podniesione wyżej od
prawego lewe ramię jest wsparte na również uniesionym lewym
biodrze, co wskazuje, że mogło pełnić funkcję dźwigającą.
Obciążeniem mogło być Dzieciątko, trzymane właśnie na tym
ramieniu w zdecydowanej większości późnośredniowiecznych
przedstawień Matki Bożej z Dzieciątkiem. Również opaska
(pozostałość korony?) wskazywać może na maryjną interpretację
figury. Nie można jednak wykluczyć innego jej odczytania –
jako przedstawienia jednej ze św. Dziewic Głównych (Virgines
Vapitales), np. św. Katarzyny Aleksandryjskiej lub św. Barbary
z Kapadocji. Nierzadko trzymają one w ramionach dwa atrybuty,
np. narzędzie swego męczeństwa (miecz) oraz przedmiot swoisty
(np. koło lub kielich) [Białłowicz-Krygierowa, 1981(1), 8-9,
il. 11, 25a-e, 27, 88-a-b]. Miękkość i dekoracyjność fałdów szat
każą myśleć o pierwszych dekadach XV w. jako czasie powstania
dzieła, jak to zaproponowała Maria Kałamajska-Saeed. Mimo
uszkodzeń figura jest dobrej klasy artystycznej, ale jej twórcy 125
RZEŹBA