Page 124 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

Św. Rycerz
(św. Jerzy lub Archanioł Michał?)

nr inwentarzowy: MD/RZ/09
autor /warsztat: nieokreślony (Polska, Mazowsze?)
datowanie: XVII w.
pochodzenie: kościół parafialny pw. Nawiedzenia NMP
w Romanach
wymiary: wys. 88 cm
technika wykonania: drewno rzeźbione
opis: Postać ukazana jest w pozycji stojącej z wysuniętą
lewą nogą. Zapewne w prawym i lewym ręku trzymała jakieś
przedmioty. Ubrana jest w długą tunikę o długich rękawach,
sięgającą widocznych trzewików, i nałożony nań napierśnik
(na kaftanie?) zbroi z fartuszkiem sięgającym do połowy uda
i falbaniastymi naramiennikami. W partii gorsu i na ramionach
zdobią napierśnik zdwojone płyty o fantazyjnych formach.
Z prawego ramienia na lewe biodro przechodzi przez napierśnik
szarfa. Tunika, fartuszek i szarfa są miękko fałdowane. Na głowie
rycerz ma hełm w formie podobnej do morionu umocowany
paskiem pod szyją. Na drążonym odwrocie na wysokości połowy
ramion widoczne są ślady montażu. Twarz postaci, o kształcie
pociągłego owalu, cechują duże oczy, krótki wydatny nos, szerokie
usta ukazane jakby w grymasie, duży podbródek. Rycerz stoi na
grzbiecie smoka o jednej parze nóg i błoniastych skrzydeł. Bestia,
oplatając prawy bok rycerza, zdaje się kąsać jego lewą nogę.
Postać wyobraża zapewne jednego ze świętych wojowników
walczących ze smokiem-szatanem. Mógłby to być św. Jerzy,
choć najczęściej przedstawiano go konno. Ślady montażu na
odwrocie ramion sugerują, iż przymocowane były tam skrzydła.
Jest to zatem najpewniej Archanioł Michał ukazywany w walce
ze smokiem-demonem – upadłym aniołem z czasu Genesis.
Znane są liczne nowożytne rzeźbione przedstawienia tego
wojowniczego archanioła, gdy depcząc smoka, walczy z nim lancą
(często zakończoną krzyżem) lub mieczem. Zapewne te atrybuty
dzierżyła postać z Roman. Ewentualnie, oprócz śmiercionośnej
broni, archanioł trzymać mógł tarczę, berło zwieńczone krzyżem,
wagę (jako atrybut jego roli w Psychostazji z ikonografii Sądu
Ostatecznego) lub łańcuch uwiązany do szyi smoka. Warto
wskazać, że wprawdzie w zgodzie z najbardziej rozpowszechnioną
ikonografią nowożytnych przedstawień św. Michała nosi on
antykizowaną zbroję, ale jednak ma zakryte golenie, czym
różni się od dominującego typu wyobrażeń tego niebiańskiego
wojownika. Figura stanowiła najpewniej część wystroju
rzeźbiarskiego nastawy ołtarzowej – mogła ją wieńczyć (jak np.
widzimy to w ołtarzach głównych w kościołach parafialnych pw.
św. Michała Archanioła w małopolskiej Binarowej z początku
XVII w., pw. Zwiastowania NMP (pocysterskim) w pomorskim
Żarnowcu z końca XVII w. czy pw. Przemienienia Pańskiego
(pocysterskim) w wielkopolskim Paradyżu, z 1739 r.). Nie można
jednak wykluczyć możliwości, iż figura św. Michała z Roman
wieńczyła baldachim ambony, jak np. w kościołach parafialnych
pw. św. Trójcy w Radzyniu Podlaskim z drugiej połowy XVII w.
czy pw. św. Stanisława w Piotrawini, z końca XVII w. Sposób
interpretacji fałd wskazuje na XVII stulecie jako czas powstania
rzeźby. Mogła należeć do barokowego wyposażenia świątyni
w Romanach, poprzedniczki obecnej (zob. MD/RZ/1). Figura
wykazuje pewne analogie stylowe do rzeźby św. Elżbiety
Węgierskiej z Kleczkowa (zob. MD/RZ/30).
literatura: Jemielity, 1990, s. 13.

123
RZEŹBA