Page 131 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

Matka Boża z Dzieciątkiem XVI w. z Francji przez Abrahama von Dohnę (1561–1613).
To manierystyczne malowidło na płótnie jest jednak zapewne
dziełem śląskim z lat 30. XVII w. (od ok. 1630 r. datuje się tradycja
nr inwentarzowy: MD/RZ/16 kościoła na Pólku jako centrum lokalnego kultu maryjnego).
autor /warsztat: nieokreślony (Polska, Mazowsze?) Obraz braliński różni się od figury z Łomży brakiem monarszych
datowanie: XVII–XVIII w. insygniów Dzieciątka oraz jego nagością.
pochodzenie: nieznane, pozyskana została z seminarium Spokojny raczej dukt fałdów rzeźby z Łomży wskazuje na
w Łomży. XVII w. jako czas jej powstania, jednak pewne próby ich ożywienia
wymiary: wys. 84 cm mogą wskazywać na drugą połowę tego stulecia. Skierowane ku
dołowi spojrzenia matki i syna sugerują, iż figura osadzona była
technika wykonania: drewno rzeźbione, polichromowane, złocone wysoko, np. jako zwieńczenie retabulum lub samodzielna rzeźba
i srebrzone umieszczona na ścianie lub filarze we wnętrzu kościoła. Wobec
opis: Maria, ujęta frontalnie, stoi na cokole w formie okazałych, braku informacji o jej pochodzeniu można przyjąć ostrożnie, iż
skłębionych obłoków, ma u stóp, przed sobą, duży sierp księżyca powstała na Mazowszu.
o rogach zwróconych ku górze. W wyciągniętym prawym ręku literatura: dzieło niepublikowane.
trzyma pionowo berło o bogatych profilach, na lewym zaś ramieniu
siedzące Dzieciątko. Chrystus, zwrócony lekko w lewą stronę,
prawicą błogosławi, w lewym ręku zaś trzyma jabłko królewskie.
Maria ubrana jest w miękko fałdowaną suknię spodnią, z dekoltem
i długimi rękawami, opadającą na obłoki, ale odsłaniającą bose
stopy, przepasaną ozdobnym pasem; narzucony na ramiona
płaszcz o karbowanej dekoracyjnie borcie z tyłu sięga cokołu,
przodem przełożony jest z prawego biodra na lewe ramię i opada
na lewy bok. Na głowę ma zarzuconą chustę opadającą na plecy.
Dzieciątko odziane jest w szatę odsłaniającą przedramiona i bose
nogi od kolan. Matka i syn dźwigają na głowach okazałe korony
typu zamkniętego zwieńczone krzyżami. Głowę Marii, osadzoną
na długiej szyi, okalają włosy opadające długimi pasmami na
pierś i ramiona. Twarz Madonny, o kształcie szerokiego owalu,
cechują: duże oczy o ciężkich, opadających powiekach, długi
i prosty nos, pucułowate policzki i wydatne usta. Niemal kolistą,
okoloną długimi włosami twarz Dzieciątka cechują podobne do
Marii rysy twarzy. Oboje wyraźnie kierują swój wzrok ku dołowi.
Ich karnacje są koloru cielistego, włosy – jasnobrązowego, usta
– karminowego, szaty – zostały pozłocone. Złocony jest także
sierp księżyca oraz insygnia (korony z wnętrzem karminowym),
chmury zaś posrebrzane.
Figura należy do sięgającego późnego średniowiecza typu
ikonografii z wyobrażeniem Matki Boskiej z sierpem półksiężyca,
zazwyczaj u jej stóp. Symbolizuje on wyniesienie Marii nad
wszystko, co ziemskie i przemijające. W ikonografii barokowej
księżyc wskazywał także na (niedogmatyczny wtedy) kult
Niepokalanego Poczęcia Marii. W malarstwie, rzadziej w rzeźbie,
oprócz sierpa księżyca występował motyw promienistej glorii
wokół Marii – oba motywy w nawiązaniu do opisu „Niewiasty
odzianej w słońce” zawartego w Apokalipsie św. Jana (rozdz.
12, 1). Insygnia królewskie (imperialne) wskazują na władztwo
matki i syna. Stojąc na sierpie księżyca i z insygniami wyobrażana
jest tzw. patronka Bawarii (Patrona Bavariae), której najbardziej
znane wyobrażenia znajdują się w Monachium: figura z brązu,
wykonana w latach 1615–1616 przez Hansa Krumppera (projekt)
i Bartolomäusa Wengleina, ustawiona w niszy na fasadzie
zachodniej rezydencji oraz figura ze złoconego brązu, wykonana
może jeszcze w 1593 r. przez Huberta Gerharda, przeznaczona
dla nigdy niewykonanego nagrobka hrabiego Wilhelma V,
a ustawiona w 1638 r. na marmurowej kolumnie na placu
Mariackim (Marienplatz). Znajomość kultu patronki Bawarii
w Rzeczypospolitej mogła być związana z głośnym zamążpójściem
najmłodszej córki króla Zygmunta III Wazy, już jednak po jego
śmierci, w 1642 r., zaślubionej wywodzącemu się po kądzieli
od bawarskich Wittelsbachów elektora Filipa Wilhelma von
der Pfalz [Bayerische Löwen – polnische Adler, 2008, s. 34–36].
Rzeźba łomżyńska zdradza duże kompozycyjne i ikonograficzne
podobieństwo do tych figur, choć nie można przeoczyć różnic:
w bawarskich figurach Maria depcze sierp księżyca, wysoko
unosi lewą rękę z berłem, a Dzieciątku (nagiemu) brak korony na
głowie. Motyw deptanego półksiężyca nabrał w XVII w. wymowy
antytureckiej [Knapiński, 2005, s. 47].
Znane są też liczne barokowe przedstawienia Marii
z Dzieciątkiem ukazanej na chmurach i półksiężycu z terenu
dawnej Rzeczypospolitej (np. na wpół ludowa z pierwszej połowy
XVIII w. w kościele parafialnym pw. św. Wojciecha w podlaskim
Nowodworze) i krajów ościennych. Niektóre z nich cieszyły się
kultem, jak np. obraz w kościele pw. Narodzenia NMP na Pólku
(sanktuarium Na Pólku) pod śląskim Bralinem (filia bralińskiego
130 kościoła parafialnego pw. św. Anny), zwany Matką Boską
RZEŹBA Pólkowską, wedle pobożnej tradycji sprowadzony pod koniec