Page 134 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

dłoni i/lub dziećmi, od jednego do siedmiorga, najczęściej jednak Bose stopy, a zwłaszcza typ fizjonomiczny (charakterystyczny
dwojgiem–trojgiem, z których jedno trzymane na ręku karmione lok nad łysiejącym czołem), utrwalony już w późnym
jest piersią, pozostałe zaś tulą się jej szat [Zapolska, 2000, s. 55– średniowieczu, pozwalają identyfikować postać z apostołem
60]. Do rozpowszechnienia ikonografii Caritas przyczyniła Piotrem. W lewym ręku trzymał on zapewne swój zwyczajowy
się niewątpliwie grafika, np. ilustracja (najczęściej drzeworyt) atrybut – klucze. Figura może stanowiła część wystroju
w słynnej Ikonologii Cesarego Ripy z początków XVII w. (np. rzeźbiarskiego nastawy ołtarzowej, jej prawej strony, mogła
w wydaniach włoskich z 1618 r. i 1625 r. czy w niderlandzkim znajdować się w niszy dolnej lub na szczycie górnej kondygnacji.
z 1717 r.) czy mniej znana, a wcześniejsza, rycina Josta Ammana Można przyjąć, że tworzyła parę z drugim z książąt kościoła
(1539–1591) w jego Kunstbüchlin… z 1599 r. Nasza rzeźba – św. Pawłem. Nie można jednak wykluczyć możliwości, iż
z motywami podtrzymywania przez niewiastę jednego z dzieci dekorowała inny sprzęt kościelny, np. ambonę. Bogate i plastyczne
oraz dziecięcia tulącego się do jej nóg wydaje się dalekim echem fałdowania szat, mimo statycznego ujęcia postaci, wskazują
kompozycji w emblematycznym dziele Ripy. W sztuce renesansu na wiek XVIII jako czas powstania rzeźby. Rzeźba uchodzi za
i baroku znane są rzeźbiarskie przedstawienia tej personifikacji, część wyposażenia katedry w Łomży, ale trudno przypisać ją do
np. alabastrowa figura z połowy XVI w., powstała we Francji któregoś ze znanych dziś jego elementów.
Północnej lub we Flandrii, dzieło artysty z kręgu Jacquesa du literatura: dzieło niepublikowane.
Broeuca (ok. 1500—1584), przechowywana w Metropolitan
Museum of Art w Nowym Jorku, czy z 1608 r. w niszy nagrobka
Andrzeja Piotra Stadnickiego w kościele oo. Dominikanów
pw. św. Trójcy w Krakowie [ibidem, il. 17]. Mogły one dekorować
fasady budynków, a we wnętrzach kościelnych głównie zdobiły:
nastawy ołtarzowe, kosze ambon, stalle i nagrobki. Najczęściej
personifikacja Caritas występowała w zespole trzech cnót
teologalnych, za towarzyszkę mając Spes (nadzieję) i – górującą
nad nimi treściowo i często też kompozycyjnie – Fides (wiarę).
„Wstępująca” poza Caritas w łomżyńskiej rzeźbie sugeruje,
iż była ona dekoracją naczółka (zapewne przerwanego)
kondygnacji nastawy ołtarzowej i miała swoje pendant w postaci
jednej z pozostałych cnót teologalnych, najpewniej nadziei
(wiara mogła wieńczyć taką kompozycję). Wstępująca czy też
półleżąca poza jest dobrze znana z kompozycji wielu barokowych
retabulów, najczęściej jednak przyjmują ją postacie aniołów,
jak np. w dziełach wykonanych w srebrze w 1650 r. gdańskiego
złotnika Hansa Paula Junge, na przyczółkach pierwszej
kondygnacji słynnego ołtarza Matki Boskiej Częstochowskiej
w kaplicy Cudownego Obrazu klasztoru Paulinów na Jasnej
Górze [Golonka, 1996, il. 1, 48, 49, 121, 122, 161-167, s. 76],
a przede wszystkim w figurach drewnianych [Karpowicz, 1988,
il. 108, 133, 134, 135, 137, 138]. Mogą ją też przyjmować postacie
świętych, np. figura nieznanego (mazowieckiego) pochodzenia
św. Elżbiety Węgierskiej w łomżyńskim Muzeum Diecezjalnym
(zob. MD/RZ/8). Znane są, choć nieczęste, przykłady półleżącego
ujęcia postaci Caritas, np. terakotowa rzeźba z czwartej ćwierci
XVII w. z kręgu Giuseppe Mazzuoli (1644–1725), czy kamienna
figura, z ok. 1716 r., na fasadzie (pendant dla Fides) kościoła San
Gregorio Illuminatore w Livorno. Wzory dla takiego ujęcia mogły
przyjść także z grafiki (np. przedstawienie Caritas na frontyspisie
Statutów i przywilejów koronnych Jana Herburta, wydanych
w oficynie M. Szarffenberga w Krakowie w 1570 r. [Zapolska, 2000,
il. 72]. Z przykładów dekoracji retabulum personifikacjami cnót
teologalnych (Fides i Spes) wskazać można np. ołtarz główny, dzieło
Macieja Polejowskiego z lat 1761–1764, w kościele Franciszkanów
w Przemyślu [Dobrzeniecki, 1980, s. 66, il. 313-314].
literatura: dzieło niepublikowane.

Św. Piotr

nr inwentarzowy: MD/RZ/19
autor /warsztat: nieokreślony (Polska, Mazowsze?)
datowanie: XVIII w.
pochodzenie: katedra (dawniej: fara) pw. św. Archanioła
Michała w Łomży
wymiary: wys. 116 cm
technika wykonania: drewno rzeźbione, monochromowane, złocone

opis: Święty ukazany jest niemal frontalnie, nieznacznie
zwrócony w lewą stronę. Stoi na niskim, pięciobocznym cokole.
Lewą rękę wyciąga przed siebie, prawą trzymając na piersi.
Ubrany jest w szatę spodnią o długich i szerokich rękawach,
sięgającą cokołu i odsłaniającą bose stopy, oraz narzucony na
lewe ramię płaszcz, opadający skosem ku prawej nodze. Głowę,
osadzoną na długiej szyi, święty zwraca w lewą stronę. Szeroką,
a zarazem podłużną twarz, okoloną sięgającymi karku włosami
oraz zarostem, cechują: wysokie czoło, długi i prosty nos, wydatne
kości policzkowe. Partie karnacji, włosów i zarostu są białe, cokół 133
– szary, szaty pozłocono. RZEŹBA