Page 143 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

Mater Templum Trinitatis (lub z ok. 1720 r.). Na przełom XVI i XVIII w. wskazywać miało
(w typie otwartej Madonny inne (nieokreślone) z wotów – dar bractwa różańcowego z Grodna,
które według wzmianek z początku XX w. pochodzić miało z 1681
szafkowej w Sejnach) r. [Wacław z Sulgostowa, 1902, s. 592; Fridrich, 1903–1908, t. III,
s. 432]. Według jednego z autorów w 1775 r. z polecenia przeora
zastąpić miano starsze złote korony figury nowymi srebrnymi.
nr inwentarzowy: MD/RZ/34 W latach 1930–1932 przeprowadzono w Warszawie konserwację
autor /warsztat: nieokreślony (Polska, Mazowsze) sejneńskiej Madonny szafkowej, decydując się m.in. na zdjęcie
wspomnianej barokowej sukienki. Oficjalnym potwierdzeniem
datowanie: koniec XVII w. lub początek XVIII w. kultu stała się koronacja figury w 1975 r. [Złotkowski, 1938, s. 17-
(w okresie między 1684 a 1720 r.?) 26, 66-67, 86-88; Ambrosiewicz, 1997, s. 64–67].
pochodzenie: Sejny, może z tamtejszego kościoła Sejneńska Madonna szafkowa ma ok. 114 cm wysokości,
podominikańskiego (obecnie bazylika mniejsza) wykonana została z drewna lipowego, polichromowanego
pw. Nawiedzenia NMP i częściowo złoconego. Zamknięta ukazuje siedzącą na tronie,
wymiary: wys. 127, 5, szer. 63 cm ujętą frontalnie Marię, która na prawym kolanie podtrzymuje
technika wykonania: drewno płaskorzeźbione, polichromowane, siedzące (stojące?) Dzieciątko, w lewym zaś trzyma nieduże
złocone jabłko królewskie. Matka odziana jest w przepasaną szatę
spodnią z dekoltem i narzucony na ramiona, spięty taśmą płaszcz
opis: Relief, ujęty profilowaną ramą, ukazuje na osi stojącą, ujętą przesłaniający nogi. Poniżej nich widnieje na obłokach sierp
frontalnie Marię. Ubrana w czerwoną suknię ze złotym paskiem, księżyca (o rogach skierowanych w dół), ozdobiony kobiecą
rozkłada opuszczone ręce, trzymając w nich rąbki błękitnego maską lunarną. Po otwarciu figury na skrzydłach, pod ramionami
maforionu ze złotą bortą, który ma narzucony na głowę i ramiona. Marii i połami jej płaszcza podbitego gronostajem, widnieją
Na tle jej nóg, łona i piersi widnieje postać, jakby siedzącego Boga malowane dwie grupy klęczących kobiet i mężczyzn po 13 postaci
Ojca, z głową ujętą trójkątnym nimbem. Jego górny róg chwyta spiętrzonych w kilku rzędach: wśród nich ubiorem wyróżnia się
dziobem gołębica Ducha Świętego. Ojciec, odziany w długą Krzyżak (z lewej) i papież (z prawej strony). Adorują one ukazaną
błękitną szatę odsłaniającą bose stopy i narzucony na barki złoty na tle sylwetki Madonny rzeźbioną Trójcę Świętą. Ukazana na
płaszcz, w szeroko rozstawionych ramionach trzyma brązowy ażurowym cokole należy do typu zwanego tronem łaski: tronujący
krzyż z ukrzyżowanym Chrystusem. Pionowa belka krzyża Bóg Ojciec, nad czołem którego przysiadła gołębica Ducha
wspiera się o wieloboczny jasnoniebieski cokół, którego przednią Świętego, prezentuje rozpiętego na krzyżu Syna.
ściankę zdobi zwrócony rogami ku górze złoty sierp księżyca Figura sejneńska należy do ekskluzywnej grupy figur
z maską lunarną. Z boków cokołu widnieją dwie złote rozety. ukazujących tronującą (najczęściej) lub stojącą Madonnę
Ich odpowiednikami w górnej partii reliefu są dwie, ukazane na z Dzieciątkiem, którą przecięto pionowo do wysokości ramion,
tle chmurek, uskrzydlone główki anielskie. Flankują one głowę a następnie poziomo, by po otwarciu dwóch części, niczym
Marii zwieńczoną okazałą koroną typu zamkniętego. Twarze w tryptyku skrzydeł, ukazać rzeźbione i malowane przedstawienia
postaci mają kształt wydłużonych owali i cechują się wysoko we wnętrzu. Najbardziej znaną podgrupę Madonn szafkowych,
wysklepionymi czołami, prostymi i zadartymi nosami, dużymi znanych od przełomu XII i XIII w. (najstarsze figury powstały
małżowinami usznymi (Maria). Karnacje są koloru cielistego w kości słoniowej i znane są z Francji), reprezentuje pięć figur
z zaróżowieniami na policzkach, włosy i zarost – brązowe, oczy – powstałych na terytorium państwa krzyżackiego w Prusach.
czarne, usta – karminowe. Oprócz sejneńskiej są to: figury z Klonówki i Lubiszewa (obie:
Relief o niecodziennej ikonografii niewątpliwie nawiązuje Muzeum Diecezjalne w Pelplinie), z kościoła Mariackiego
do Madonny szafkowej czczonej w kościele podominikańskim w Elblągu (dziś: Ostpreussisches Landesmuseum w Lünneburgu,
w Sejnach. Klasztor ten ufundował w 1602 r. Jerzy Grodziński, depozyt Union Evangelischer Kirchen) oraz dwie nieznanego
starosta przeroślski i płotewski, ówczesny właściciel Sejn. pochodzenia (jedna w Germanisches Nationalmuseum
W latach 1610–1619 wzniesiono murowany orientowany kościół, w Norymberdze, a druga w Musée de Cluny w Paryżu). Jak się sądzi,
a konsekrowano go w 1632 r. pw. NMP oraz św. Jerzego i Jacka. powstały one na przełomie XIV i XV w. i pełniły (przynajmniej
Równocześnie wznoszono przylegający do jego fasady czworobok te najmniejsze rozmiarami) funkcję podróżnych retabulów
klasztorny. Całość zabudowań uległa w jakiejś części zniszczeniom (polowych?) dostojników krzyżackich. Po otwarciu figury
w czasie potopu szwedzkiego. Naprawiono je zapewne w podobnym ukazują na „skrzydłach” namalowane postacie reprezentujące
czasie, w którym ukończono przykościelną kaplicę Massalskich – różne stany społeczeństwa średniowiecznego, zgromadzone pod
w 1666 r. W okresie miedzy 1690 a 1706 r. ostatecznie zakończono ramionami i połami płaszcza Marii (jest to temat Marii Matki
prace przy zabudowaniach konwentu. Gruntownej przebudowie Płaszcza Opiekuńczego – Mater Misericordiae), oraz – pośrodku
założenie uległo w trzeciej ćwierci XVIII w. z fundacji Róży – Trójcę Świętą w typie tronu łaski (warto zaznaczyć, iż tylko
z Platerów Strutyńskiej. Około roku 1764 przeorientowano w figurze w Sejnach istnieje obecnie motyw gołębicy Ducha
kościół, wydłużono korpus o dwa przęsła i zakończono wysmukłą Świętego). Łączą one w sobie w oryginalny sposób szereg wątków
dwuwieżową fasadą zaprojektowaną w duchu późnego baroku teologicznych o wymowie maryjnej i chrystologicznej: w figurze
wileńskiego. Wykonano też jednolity wystrój wnętrza. Prace zamkniętej – udział Marii we wcieleniu oraz królewskość – jej
ukończono w okresie 1777–1779. W 1804 r. konwent skasowano, i jej Syna, w figurze otwartej – opieka Marii nad grzesznikami
a kościół zamieniono na parafialny [Ambrosiewicz, 1997, s. 15-63]. i jej pośrednictwo między nimi a Trójcą Świętą oraz wiara
Madonna szafkowa z Sejn, zwana Matką Boską Sejneńską, w Trójcę Świętą ze szczególnym podkreśleniem przekonania
miała trafić do Sejn – według legendy – za sprawą fundatora o boskości wcielonego Chrystusa, który przez łono Marii przyjął
klasztoru. Miał on mieć senne widzenie, które nakazało mu ciało, ale pozostał współistotny z Ojcem i Duchem Świętym.
zakupić figurę w Królewcu (według innej wersji – w Gdańsku), Ta ostatnia idea wyraża się w teologicznym tytule Marii jako
a okoliczności jej nabycia i transportu obfitować miały w cuda. Świątyni Trójcy Świętej (Mater Templum Trinitatis), pojawiający
Przekazy te pochodzą dopiero z drugiej połowy XIX w. Być może się w szeregu średniowiecznych tekstów teologii i hymnologii
figura znajdowała się w wyposażeniu ufundowanego między maryjnej. Niewykluczone, iż zaginiony, jak się sądzi, pierwowzór
1593 a 1602 r. przez Grodzieńskiego drewnianego kościoła św. zachowanych do dziś krzyżackich Madonn szafkowych powstał
Jerzego, który istniał w Sejnach do ok. 1842 r. Może po jego jako zobrazowanie idei teologicznych Jana z Kwidzyna (1343–
rozbiórce przeniesiono rzeźbę do świątyni podominikańskiej, 1417), profesora teologii na Uniwersytecie Praskim, a od 1387 r.
najpierw na ołtarz główny, a w 1882 r. do retabulum specjalnie dla dziekana diecezji pomezańskiej, powiernika słynnej bł. Doroty
niej zbudowanej kaplicy przy nawie północnej. Ks. Złotkowski z Montowów. W świetle interpretacji jego pism Madonna
podaje jednak inną datę tych przenosin – „1719 późną jesienią” szafkowa wyrażałaby ideę potrójnych narodzin Chrystusa:
[Złotkowski, 1938, s. 24]. Jej kult miałby się wywodzić z czasów odwiecznych z Boga Ojca (tron łaski), w czasie – z matki ziemskiej
potopu szwedzkiego, za jej bowiem sprawą miasteczko Sejny (Maria z Dzieciątkiem) i w sercach ludzkich przez adopcję (Maria
miało zostać uratowane od większych zniszczeń w czasie ataku Płaszcza Opiekuńczego). Malowane przedstawienia adorantów
wojsk moskiewskich w 1654 r. Najwcześniejszym materialnym na skrzydłach otwartych Madonn szafkowych mogą mieć
142 dowodem kultu figury jest jednak zachowana srebrna sukienka charakter aktualizacji – aluzji do aktualnych politycznych sojuszy
RZEŹBA (dziś eksponowana osobno), datująca się na koniec XVII stulecia krzyżackich [Ciecholewski 1977; Ciecholewski 1980].