Page 139 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

ujętego w kontrapoście, z wysuniętą ku przodowi lewą nogą. Św. Jan Nepomucen
opis: Rzeźba ukazuje świętego biskupa, stojącego na cokole,
W wysuniętych ku przodowi, uniesionych ramionach (lewe wyżej
od prawego) święty trzymał niewątpliwie jakieś przedmioty. nr inwentarzowy: MD/RZ/29
Ubrany jest w bogato i dynamicznie fałdowane szaty liturgiczne: autor /warsztat: nieokreślony (ludowy, lokalny)
długą sutannę sięgającą cokołu i odsłaniającą szpice butów, komżę datowanie: XIX–XX w.
(lub rokietę?) z koronkowym obrzeżeniem, o długich rękawach, pochodzenie: kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela
sięgającą kolan oraz narzuconą na ramiona kapę o frędzlowanym w Wiźnie (daw. woj. łomżyńskie; woj. podlaskie,
obrzeżeniu, spiętą pod szyją klamrą, otwartą z przodu, a z tyłu pow. łomżyński)
opadającą na cokół. Na piersi świętego zawieszony jest na taśmie
krzyż równoramienny z motywem promieni między ramionami, wymiary: wys. 72 cm
a na głowie spoczywa wysmukła mitra biskupia z motywem technika wykonania: drewno rzeźbione, polichromowane
rautów w polach. Szeroką twarz, okoloną długimi włosami oraz opis: Święty ukazany jest w pozycji stojącej, na niskim cokole,
bujną dynamicznie poruszoną brodą, cechują duże oczy, duży, ujęty ściśle frontalnie. Lewą rękę wyciąga przed siebie, prawą zaś
krótki nos i pełne usta. Karnacja postaci jest koluru cielistego, przyciska do piersi. Odziany jest w długą komżę, sięgającą cokołu,
oczy, włosy i zarost – brązowego, usta – karminowe, sutanna – ale odsłaniającą czubki butów, rokietę sięgającą do połowy uda oraz
żółtawa, komża – srebrna (laserowana), kapa – czerwona ze złotą narzucony nań futrzany mucet ze sznurowymi zakończeniami,
lamą i frędzlami, mitra – czerwono-złota, krzyż na taśmie – złoty, sięgający bioder. Głowę, okoloną długimi włosami i zarostem,
buty – zielonkawe, cokół – szarawy. wieńczy biret. Szeroka twarz przyjmuje kształt zaostrzonego na
Rzeźba ukazuje niewątpliwie jednego z popularnych w kulcie dole owalu. Sutanna, cokół, buty, mucet, biret i oczy są czarne
rzymsko-katolickim świętych biskupów. Mógł by to być czczony (mucet z żółtym obrzeżeniem); rokieta – biała z żółto-niebieskim
powszechnie św. Mikołaj, jednak wyobrażano go najczęściej ze wzorzystym obrzeżeniem dołu, karnacja – cielista, włosy i zarost
złotymi kulami (często umieszczonymi na zamkniętej księdze – brązowe.
w ręku świętego), czyniąc aluzję do jego dobroczynności – wsparcia Figura przedstawia jednego z najbardziej rozpowszechnionych
trzech nieposażnych panien. Bardziej prawdopodobna wydaje się w kulcie w Polsce w XVIII i XIX w. świętego męczennika (zob.
identyfikacja z jednym z dwóch świętych biskupów patronów MD/RZ/6). Brakującymi atrybutami mogły być: krucyfiks
Królestwa Polskiego – św. Wojciechem lub św. Stanisławem. Brak i gałąź palmowa. Blokowy charakter dzieła i jego sumaryczny
postaci rycerza Piotra (Piotrawina) u stóp świętego raczej wyklucza modelunek wskazują, że mogłoby to być dzieło ludowe XIX
Stanisława (zob. MD/RZ/20). Św. Wojciecha z kolei wyobrażano lub początku XX w. Kościół w Wiźnie wzniesiono w pierwszej
z księgą, pastorałem biskupim, krzyżem patriarchalnym oraz ćwierci XVI w. W 1944 r. został wysadzony w powietrze przez
z narzędziami swego męczeństwa – wiosłem i włócznią. Któryś Niemców. Odbudowano świątynię w latach 1950–1959. Rzeźbę
z tych atrybutów mógł dzierżyć biskup na omawianej rzeźbie. zapewne pozyskano z przydrożnej kapliczki do wyposażenia
Na św. Wojciecha zdaje się wskazywać motyw promieniejącego rekonstruowanego kościoła.
krzyża równoramiennego na piersi. Znany jest on z przykładów literatura: dzieło niepublikowane.
(nielicznych jednak) polskiej ikonografii tego świętego; jak się
wydaje, nie zna go czeska. Motyw krzyża równoramiennego
(greckiego) zawieszonego na piersi pojawia się w ikonografii św.
Wojciecha m.in. na miniaturze Stanisława Samostrzelnika z lat ok.
1530–1535 w rękopiśmiennej edycji Catalogus Archiepiscoporum
Gnesnensium. Vitae Episcoporum Cracoviensium (Warszawa,
Biblioteka Narodowa) [Stanisław Samostrzelnik, 2006, il. na s. 96];
drewnianej rzeźbie z XVIII w. (?) w zwieńczeniu ołtarza głównego
z drugiej ćwierci XVII w. w kościele parafialnym pw. św. Wawrzyńca
w warmińskiej Kochanówce (woj. warmińsko-mazurskie, pow.
lidzbarski), kamiennej figurze z czwartej ćwierci XVIII w. (?)
na wolno stojącym pomniku przed kościołem Kapucynów pw.
Podwyższenia Krzyża Świętego w małopolskim Krośnie (woj.
podkarpackie) czy na kamiennej statui z XVIII/XIX w. (?), zdobiącej
fasadę prezbiterium kościoła parafialnego pw. Narodzenia NMP
w małopolskim Gdowie (woj. małopolskie, pow. wielicki). Należy
jednak podkreślić, że w żadnym z przywołanych tu przykładów
nie ma motywu promieni między ramionami krzyża. Może
najbliższy jest tu motyw perełek w krzyżu na piersi św. Wojciecha
na wspomnianej miniaturze Samostrzelnika. Rzeźba z daru prałata
Nagórskiego zapewne była częścią dekoracji nastawy ołtarzowej.
Dynamiczne ujęcie – taneczny kontrapost – oraz bogactwo fałd
wskazują na XVIII w. jako czas powstania. Wobec braku informacji
o proweniencji rzeźby przyjąć można ogólnie, iż powstała w Polsce,
może w tym samym warsztacie, z którego wywodzi się figura św.
Kazimierza Jagiellończyka (zob. MD/RZ/22), również z daru ks.
prałata Nagórskiego. Niewykluczone, iż obie stanowiły elementy
dekoracji jednego zespołu, np. z wyobrażeniami świętych Królestwa
Polskiego (Korony i Wielkiego księstwa Litewskiego).
literatura: dzieło niepublikowane.

138
RZEŹBA