Page 244 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

i rytych liści (dębu?); z otoku wychodzą w dwóch planach, Monstrancja
liści (dębu?); puszka owalna, ujęta takimż otokiem z repusowanych
nierównej długości promienie o falującym zarysie; glorię wieńczy
krzyż równoramienny o falującej krawędzi, podkreślonej rytem. nr inwentarzowy: MD/ZL/M/97
Na kołnierzu zewnętrznej strony stopy inskrypcja fundacyjna, autor/ warsztat: Warsztat nieokreślony: Francja lub Polska
puncowana, kursywą: […] Szumowskich Fundatorum A. D. 1804, (Warszawa, Fabryka Wyrobów Kościelnych
oraz punce: imienna – H. (lub M) PETZOLD i miejskie Poznania i Platerowanych G. Roszkowski?)
– P oraz skrzyżowane klucze pod koroną na stronie wewnętrznej: datowanie: przed 1879 r. lub lata 20. XX w.?
Pro Ecclesia Szumoviensi. styl: eklektyczny
Ta skromna monstrancja typu promienistego, mimo barokowej
genezy (zob. MD/ZL/M/94), nosi już cechy klasycyzmu, co pochodzenie: kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela
współgra z datą w inskrypcji fundacyjnej. Klasycystyczny w Wiźnie
charakter ma operowanie gładkimi płaszczyznami, kształt nodusu wymiary: wys. 79 cm; szer. 36 cm
w formie wydłużonego wazonu, ornament w formie liści dębu
oraz owalny zarys puszki i całej glorii, dla którego można wskazać opis: Typu promienistego, w większej części złocona; stopa
liczne analogie, np. w monstrancjach na Mazowszu z 1781 r. sześciolistna, z trybowaną dekoracją w polach: symetryczny
w kościele parafialnym w Strzegowie [KZSP, 1985, s. 28, il. 108], motyw kwiatowy zwieńczony kolbą kukurydzy (?), na przemian
z ok. 1790 r. w kolegiacie w Pułtusku [KZSP, 1999, s. 53, il. 368], z odwróconym ku dołowi motywem kłosa zboża, skierowanym
z pierwszej połowy XIX w. w kościele parafialnym w Lubieli [KZSP, ku rozecie z dużą szklaną imitacją kamienia; stopa wsparta na
1974(2), s. 9, il. 42] czy z tego samego czasu (błędnie określona trzech trybowanych liściastych wolutach, z których wyrastają wici
jako relikwiarz) w kościele parafialnym w Brzozowie [KZSP, t. X, jakby owocującej jeżyny; zwisy z podobnej wici między wolutami;
z. 24, s. 7, il. 82]. Widniejąca na naszej monstrancji punca miejska trzon okrągły, oddzielony od stopy spłaszczoną gałką zdobioną
Poznania najbardziej przypomina formy z lat 40. XIX w., ale też rytymi rozetkami, tulejowy, dekorowany puncowaniem w romby;
bardzo nie różni się od wcześniejszych: stosowanej od 1780 r., z lat nodus spłaszczony, z rombowymi guzami ze szklanymi imitacjami
1816–1821 czy od 1823 r. [Gradowski, 2001, s. 117]. Przyjąć należy kamieni w oprawach, a pomiędzy trybowane palmetki na
zatem datę widniejącą w inskrypcji. Trudno jednak powiązać ją fakturowanym tle; z nodusu (na awersie) wyrastają symetrycznie,
z jakimś istotnym momentem w dziejach parafii w Szumowie. pnąc się ku glorii, „wąsy” wici o analogicznej formie do podpory
Parafia ta została erygowana w 1449 r. pw. Nawiedzenia NMP. stopy; gloria osadzona na smukłym trzpieniu, o analogicznym
W miejsce kolejnych, często niszczonych pożarami drewnianych kształcie i dekoracji do trzonu; puszka okrągła, ze smukłą lunulą,
kościołów, w latach 1866–1867 wzniesiono obecny murowany, o krezie obramionej perełkowaniem, wnętrzu wypełnionym
remontowany w 1938 r. i rozbudowany w 1980 r. [KZSP, 1986, szklanymi imitacjami kamieni i plastyczną koronką wewnątrz
s. 75]. Wedle sygnatury jest to dzieło Michała Petzolda, czynnego wziernika (brak szkiełek i koronki na rewersie); puszkę ujmuje otok
w Poznaniu w latach 1795–1816. ze spiętych ceownic, które na osiach rozwijają się w liliopodobne
literatura: dzieło niepublikowane palmety, między którymi jakby brosze (ich centra oraz szczyty
palmet ozdobione szklanymi imitacjami kamieni w oprawach),
a wśród nich rozetki i szyszki (otok na rewersie analogiczny, jednak
bez szkiełek); z otoku wyrastają promienie, proste i faliste, o różnej
długości; glorię wieńczy wysmukły krzyżyk o roślinnych odroślach
z boków, czterolistnych, ażurowych zakończeniach ramion (forma
ta także na skrzyżowaniu ramion), na rewersie gładki, na awersie –
o belkach dekorowanych plastyczną skośną kratką.
Ta niepublikowana monstrancja, należąca do typu
promienistego (zob. MD/ZL/M/94), jest efektownym przykładem
złotnictwa kościelnego doby historyzmu, łączącym elementy
neobarokowe z neośredniowiecznymi. Może sprawiona została
z okazji prac budowlanych wykonywanych w kościele Wiźnie
(o historii parafii i kościoła zob. MD/RZ/36), przeprowadzanych
w dziewiątej dekadzie XIX stulecia. W 1881 r. przebudowano
gruntownie zakrystię, z kolei w 1884 r. założono nowe sklepienie
nad zachodnim przęsłem nawy głównej [KZSP, 1982(2),
s. 74]. Wielka szkoda, że dzieło nie zawiera punc miejskich
i warsztatowych. Rozterkę, co do miejsca i czasu powstania
powoduje podobieństwo, np. do francuskiej monstrancji
(zwłaszcza stopa i trzon) z czasu przed 1879 r., ofiarowanej
krakowskim Felicjankom w 1899 r. (Kraków, Muzeum i Archiwum
Marii Angeli Truszkowskiej Błogosławionej Założycielki Sióstr
Felicjanek) [Skarby krakowskich klasztorów, 2012, nr 97, s. 278-
279], jak i do monstrancji zreprodukowanej w katalogu Fabryki
Wyrobów Kościelnych i Platerowanych G. Roszkowski, Warszawa
1928 (s. 31, nr 88) [Paprocka-Gajek, 2012, il. 7]. Można przy tym
założyć, iż konfekcjonowane monstrancje warszawskiej wytwórni
oparte były na wzorach francuskich z XIX stulecia. Ich oferta
była skierowana zapewne dla dość konserwatywnego odbiorcy na
prowincji. Zatem tylko dalsze pogłębione badania porównawcze
pozwolą ujawnić miejsce powstania i autorstwo tego pięknego
neostylowego sprzętu.
literatura: dzieło niepublikowane

243
ZŁOTNICTWO