Page 240 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

Ta skromna w wyrazie monstrancja nie jest pozbawiona jednak opis: Typu promienistego; stopa okrągła, osadzona
elementów wyróżniających. Są nim przede wszystkim trybowane na grzbietach czterech plastycznych, leżących lewków,
plakiety z dwiema osobami Trójcy Świętej – Syna i Ojca, z wydatnym profilem, w dolnej partii zdobiona trybowanymi
umieszczone z boków reservaculum. Trudno wskazać analogię i złoconymi medalionami z symbolami Ewangelistów wśród
dla takiego rozwiązania. Jeśli w dekoracji monstrancji znajdowało fryzu z na przemian dużych i małych palmet, w górnej,
się wyobrażenie Sancta Trinitas, to umieszczano je zwykle również trybowanej i złoconej, dzielonej na pola wypełnione
nad puszką, jak np. w znajdującej się w zbiorach łomżyńskiego pięcioramiennymi gwiazdami, na które nałożone: na awersie
Muzeum Diecezjalnego monstrancji z Dobrzyjałowa (MD/ – okazały medalion z krzyżem równoramiennym w pisanym
ZL/M/94). Owalny zarys promienistej glorii oraz oszczędnie w dwa okręgi (z inskrypcjami, kapitalikami – wewnątrz belek
stosowaną dekorację można związać z epoką klasycyzmu. krzyża, łacińska: IESVS CHRISTVS DEVS HOMO; wewnątrz
Za autorami Katalogu zabytków sztuki w Polsce można przyjąć, mniejszego okręgu, łacińska: VIVIT REGNAT IMPERAT MCMI;
że dzieło powstało na przełomie XVIII i XIX w., choć trudno wewnątrz zewnętrznego okręgu polska: ZA · UCAŁOWANIE
powiedzieć, na jakiej podstawie ustalają datę ante quem roku 1817 · TEGO · KRZYŻA · UMIESZCZONEGO · W KOŚCIELE · i ·
(o historia parafii i kościoła zob. MD/ZL/K/69). Wydaje się, że to ODMÓWIENIE · OJCZE · NASZ · 100 · DNI · ODPUSTU · RAZ ·
skromne dzieło jest wytworem jakiegoś mazowieckiego warsztatu NA · DZIEŃ), na rewersie – nałożony kamień w oprawie, z boków
złotniczego. – nałożone dwie złote monety papieskie: Leona XIII (z inskrypcją,
literatura: KZSP, 1982(1), s. 15–16. kapitałą: LEO XIII PONT MAX ROMA) i Piusa IX (z inskrypcją,
takimż krojem: PIVS IX PON. MAX. A. XXII); trzon okrągły,
dolny pierścień w kształcie kapitela, dekorowany stylizowanymi
Monstrancja liśćmi i nałożonymi kamieniami (granaty?), górny – w formie
spłaszczonej, dzielonej na pola gałki, złoconej; nodus spłaszczony,
zdobiony złoconymi rozetkami z oczkami z kamieni (koral?),
nr inwentarzowy: MD/ZL/M/92 ujętymi przeplatająca się taśmą z nałożonymi kamieniami
(turkusami?); gloria osadzona na zwężającym się ku górze,
autor/ warsztat: Warszawa, Bracia Łopieńscy dzielonym na pola, trzpieniu; puszka okrągła, z okazałą lunulą
datowanie: 1901 r. (na rewersie zdobioną kamieniami), z emaliowaną bordiurą na
styl: eklektyczno-secesyjny awersie (na niebieskim tle biała inskrypcja o neoromańskim
pochodzenie: kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża kroju liter: SALVATOREM LAUDO JUBILEUM MCMI ANNI
Świętego w Goworowie COM.MEMORO – LEONEM XIII EXTOLLO) i dwudziestoma
wymiary: wys. 73 cm; szer. 38,5 cm kamieniami (m.in. turkusy i korale?) na rewersie, ujęta otokiem
z repusowanych ostroowali, rozdzielonych motywem roślinnym
(wewnątrz owali trybowana i złocona dekoracja: na awersie –
naprzemiennie kłosy zboża i owocująca gałąź winnej latorośli
na złoconym fakturowanym tle, na rewersie – uskrzydlone
główki anielskie (cherubiny lub serafiny?) na emaliowym,
błękitnym tle), w zakończeniach tych form osadzone kamyki
(m.in. turkusy?); z otoku wychodzą promienie, proste – dłuższe,
i faliste – krótsze; gloria zwieńczona krzyżykiem na wydłużonym
drzewcu (przełamanym i ponownie dolutowanym), o ramionach
zakończonych formami floralnymi, ozdobionym kamieniami (na
rewersie tylko na przecięciu ramion). Na zewnętrznym cokole
stopy znak firmowy: BP. ŁOPIEŃSCY/ WARSZAWA.
Ta wspaniała monstrancja jest znakomitym przykładem
efektownych vasa sacra epoki historyzmu. Zastosowano w niej
różnorodne techniki złotnicze i materiały, co przełożyło się na
bogaty efekt kolorystyczny. Godna podkreślenia jest obecność
dwóch złotych monet. Twórcy dzieła znakomicie sparafrazowali
barokowy typ monstrancji promienistej, rozwijając go jednak
w modernistycznym, secesyjnym duchu. Nasycili go też
treściami symbolicznymi w postaci dekoracji figuralnej (symbole
Ewangelistów, uskrzydlone główki anielskie, owoce granatu),
jak i tekstowej, które odnoszą się do osoby Chrystusa obecnego
w konsekrowanej hostii. Ciekawym motywem jest inskrypcja
odpustowa, będąca świadkiem swoistej pobożności związanej
z całowaniem monstrancji przez wiernych.
Dzieło, jak wskazuje sygnatura, powstało w jednej
z wiodących firm platerniczych i złotniczych Warszawy – Braci
Łopieńskich i jest pokazem mistrzostwa w sporządzaniu sprzętów
kościelnych, ciągle nierozpoznanych dla wytwórni warszawskich
ery historyzmu. Ich formy utrzymywały się długo, najwyraźniej
odpowiadając konserwatywnym raczej gustom prowincjonalnego
zleceniodawcy. Wystarczy wskazać, że nasza monstrancja
przypomina w sylwecie monstrancję w katalogu z roku po 1930 r.
Spółki Akcyjnej Fabryk Metalowych pod firmą Norblin, B-cia
Buch i T. Werner w Warszawie [Joanna Paprocka-Gajek, 2012,
s. 369-385; il. 7]. Fundację monstrancji z Goworowa można
połączyć z rokiem jubileuszowym ogłoszonym na rok 1900 przez
papieża Leona XIII bullą Properante ad exitum, a fundacja ta
zbiegła się z wyposażaniem tamtejszego nowego, murowanego
(o historii parafii i kościoła, patrz nr MD/ZL/K/32), którego
apogeum przypadło na lata 1903-1907.
literatura: dzieło niepublikowane

239
ZŁOTNICTWO