Page 246 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

Monstrancja promienista

nr inwentarzowy: MD/ZL/M/98
autor/ warsztat: warsztat nieokreślony (Polska, Mazowsze)
datowanie: 1. ćw. XVIII w.; uzupełnienia: 1860 r.
styl: późnobarokowy
pochodzenie: kościół parafialny pw. Apostołów św. Piotra
i Pawła w Jabłoni Kościelnej
wymiary: wys. 64 cm; szer. 29 cm

opis: Typu promienistego, niemal w całości złocona; stopa
owalna, falista, dzielona na pola, w dolnej partii zdobiona
repusowaniem i rytem na fakturowanym tle – duże uskrzydlone
głowy anielskie oraz konchy między wicią akantową przechodzącą
w taśmy, w górnej partii gładka i zwieńczona odwróconą krezką
w formie liści; trzon okrągły, o pierścieniach talerzykowych; górny
zwieńczony spłaszczoną gałką, do której przymocowane dwa
esowate, o groszkowanych powierzchniach, ramiona, na których
osadzone odlewane plakietki półnagich aniołków, klęczących
na obłokach w pozie adoracji; gloria osadzona na zwężającym
się ku górze i dzielonym na pola trzpieniu, na którym od strony
awersu nałożona plakietka z promieni otaczających plastyczną,
rezerwowaną w srebrze gołębicę Ducha Świętego; puszka okrągła,
z lunulą, ujęta otokiem z rytych, na fakturowanym tle, kwiatków
i liści (awers) oraz wici roślinnej (rewers); z otoku wychodzą
promienie równej długości, naprzemiennie proste i faliste; na
nich nałożone odlewane plakietki: z boków puszki – dwa aniołki
analogiczne w formie do tych z ramion, nad puszką – Bóg
Ojciec w półpostaci wyłaniający się z obłoków; glorię wieńczy
przestrzenna korona zamknięta, z repusowaną imitacją kamieni
na obręczy i kabłąkach, zwieńczona krzyżykiem równoramiennym
na kuli. Na stopie puncowana inskrypcja, niestarannym krojem:
M.J. 1860. r.
Monstrancja stanowi typowy i skromny przykład monstrancji
typu promienistego (zob. MD/ZL/M/94). Ten bardzo
rozpowszechniony na terenie i Rzeczypospolitej typ najczęściej,
jak w naszym dziele, cechował się ramionami (z osadzonymi
nań figurkami aniołów-adorantów) przytwierdzonymi do trzonu
oraz zwieńczeniami w formie korony zamkniętej, przeważnie
podtrzymywanej przez dziecięce aniołki. Nasza monstrancja,
oprócz postaci anielskich, ma także wyobrażenia Boga Ojca
i gołębicy Ducha Świętego, które wraz z Chrystusem obecnym
w konsekrowanej hostii stanowią temat Trójcy Świętej, bardzo
częsty w dekoracjach polskich monstrancji barokowych.
W dekoracji stopy miesza się ornamentyka z czasu około 1700 r.
(akant) z zapowiadającą regencję (taśmy, konchy), co pozwala
przyjąć pierwszą ćwierć XVIII w. jako czas powstania sprzętu.
Data ta nie pozwala jednak jednoznacznie powiązać fundacji
dzieła z jakimś istotnym momentem w dziejach parafii w Jabłonce
Kościelnej (o historii parafii i kościoła zob. MD/ZL/K/82). Dzieło
najpewniej powstało na Mazowszu. Data na stopie może odnosi
się do odnowienia monstrancji. Niewykluczone, iż wymieniono
wtedy nodus, który wydaje się na czas powstania dzieła zbyt
„nowoczesny” w swej prostocie.
literatura: KZSP, 1986, s. 41.

245
ZŁOTNICTWO