Page 137 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

Korwinowi. Od 1475 r. towarzyszył ojcu w sprawach publicznych Św. Jan Chrzciciel lub
skądinąd wyprawie Polaków na Węgry przeciwko Maciejowi
Litewskim. W latach 1481–1483 pełnił funkcję namiestnika króla Chrystus Zmartwychwstały
w Prusach Królewskich, a następnie w Wielkim Księstwie
w Koronie, rezydując w Radomiu. Na wiosnę 1483 r. król przeniósł
syna do Wilna. Objawiły się wtedy symptomy jego ciężkiej choroby, nr inwentarzowy: MD/RZ/26
najpewniej gruźlicy. W jej wyniku królewicz zmarł w Grodnie autor /warsztat: nieokreślony (Polska, Mazowsze?)
4 marca 1484 r. Pochowany został w podziemiach katedry datowanie: XVII w.
wileńskiej. Już za życia towarzyszyła Kazimierzowi opinia osoby pochodzenie: kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca
prawej i pobożnej (zmarł in opinione sanctitatis). Od początku w Kleczkowie
rządów jego brata Zygmunta Starego narastał lokalny litewski wymiary: wys. 185 cm
kult królewicza na Litwie, będący może odpowiedzią na potrzebę technika wykonania: drewno rzeźbione z reliktami polichromii
posiadania rodzimego świętego tej niedawno schrystianizowanej
dzielnicy. Kazimierzowi przypisywano interwencję w udanej opis: Postać mężczyzny ujęta jest niemal frontalnie, zwrócona
kampanii przeciw Moskwie roku 1519. Dzięki staraniom nieznacznie w prawą stronę. Stoi na spadzistym cokole, ukazana
Zygmunta papież Leon X wydał już w 1521 r. bullę kanonizacyjną w nieznacznym wykroku prawej nogi. Brakuje jej obydwu
Kazimierza, jednak wobec jej zaginięcia do kanonizacji nie doszło. ramion: ich zachowane partie sugerują, iż w prawej, zgiętej
Ponowne starania o świętość królewicza podjął król Zygmunt III w łokciu i wysuniętej ku przodowi (?), trzymała jakiś przedmiot,
Waza. Nową bullę kanonizacyjną wydał 7 listopada 1602 r. papież lewą zaś, również zgiętą w łokciu, wykonywała gest zwrócony
Klemens X. W przygotowaniu kanonizacji w Wilnie otwarto grób w prawą stronę. Twarz o kształcie pociągłego owalu cechują duże
Kazimierza i stwierdzono niemal nienaruszone rozkładem ciało, oczy ujęte wydatnymi łupinami powiek oraz długi, prosty nos.
co niewątpliwie nasiliło kult królewicza. Kanonizacji dokonano Okalają ją zarost z masywną brodą oraz włosy opadające ciężkimi
10 maja 1604 r. w Wilnie, a latem 1636 r. przeniesiono relikwie kędziorami na ramiona i plecy. Tors postaci okrywa trudna do
Kazimierza do ukończonej przy tamtejszej katedrze kaplicy określenia szata, dość gruba, na co wskazuje dekolt o trójkątnym
królewskiej pod jego wezwaniem, która stała się centrum jego wykroju. Na ramiona mężczyzna ma narzucony płaszcz,
kultu. Św. Kazimierz Jagiellończyk stał się głównym patronem przechodzący z lewej strony na przód, sięgający tu połowy ud
Księstwa Litewskiego i jednym z patronów Rzeczypospolitej i przełożony przez prawe ramię. Na powierzchni rzeźby zachowały
[Przybyszewski, 1984; Rożek, 1984, s. 113–127; Wojtyska, 1984; się liczne ślady farby brązowej oraz karminu (usta).
Rabikauskas, 1997; Maslauskaitė-Mažylienė, 2013, s. 25–38]. Jego Figura pozornie przypomina statyczne, o tradycjach
dość ograniczona liczebnie ikonografia ustaliła się już w XVI w. jeszcze późnośredniowiecznych, przedstawienia Chrystusa
i datuje od drzeworytu opublikowanego w Krakowie w roku 1521 Zmartwychwstałego z labarum w ręku (zob. MD/RZ/13). Jednak
na frontyspisie pierwszego żywota Kazimierza – pióra Zachariasza pewne jej cechy wskazują na inne odczytanie ikonograficzne
Ferreriego: młodzieńcza twarz pozbawiona zarostu okolona – postać św. Jana Chrzciciela. Okryty szatą tors nie jest zgodny
jest długimi włosami, młodzieniec nosi długie, podbite futrem z ikonografią Zmartwychwstałego, natomiast wraz z płaszczem
szaty, jego głowę wieńczy mitra książęca, a w rękach trzyma lilię, znajduje analogie w ikonografii Janowej. Grubość tej szaty
berło i czasem krucyfiks lub różaniec; do tych atrybutów dołącza przywodzi na myśl ubiór ze skór zwierzęcych, jakie święty nosił
niekiedy medalion na łańcuchu spoczywający na piersi [Rożek,
1984, s. 127–135; Samek, 1984, il. 2–13; Maslauskaitė-Mažylienė,
2013, s. 41–314; Żywot świętego Kazimierza, 2016, il. na s. 31].
Tę ikonografię promowała grafika ulotna i książkowa, np.: rycina
z lat 1605–1606 wydana w kolońskiej oficynie Petera Overadta czy
rycina w dziele Antoniego Węgrzynowicza, Melodya S. Kazimierza
Krolewicza Polskiego…, wydanego w Krakowie w 1704 r. [Inspiracje
grafiką, 2010, il. 52, 202] oraz inne [Maslauskaitė-Mažylienė, 2013,
il. 10, 16–20, 27, 29, 31–36, 45, 56, 64, 65, 68–76, 78, 81, 85, 87;
Żywot świętego Kazimierza, 2016, il. na s. 25, 64]. Pod jej wpływem
powstawały przykłady malarskie [Karpowicz, 1988, s. 298, il. 173]
i rzeźbiarskie [Wardzyński, 2009, t. 2, il. 166, 175, 213, 242, 299,
478, 520] wizerunku św. Kazimierza.
Rzeźba z daru prałata Nagórskiego odpowiada tej ikonografii.
Brakuje wprawdzie najczęstszych atrybutów – lilii i krzyża, jednak
wyrzeźbione były one zapewne osobno i zaginęły. Figura mogła
stanowić dekorację nastawy ołtarzowej. „Taneczny” kontrapost
postaci oraz miękki modelunek drobnych fałd wskazują na XVIII
stulecie jako czas powstania. Wobec braku wiedzy o proweniencji
rzeźby i jej niewysokiej klasy artystycznej nie sposób w przybliżeniu
określić miejsce działalności (zapewne w obrębie dawnej Polski)
warsztatu, który ją wykonał. Warto jednak podkreślić, że na
Podlasiu i Mazowszu znana była ikonografia św. Kazimierza,
o czym przekonują m.in.: uszkodzona figura w kościele
parafialnym pw. św. Stanisława w Białaszewie z ok. 1700 r. [KZSP,
1988, s. 2, il. 79] i figura z pierwszej połowy XVIII w. w kościele
parafialnym św. Bartłomieja w Grodźcu [KZSP, 1979, s. 39,
il 157] czy obraz w feretronie z ok. 1700 r. w kościele parafialnym
pw. św. Doroty w Bogurzynie (woj. mazowieckie, pow. mławski)
[KZSP, 1985, s. 2, il. 47]. Z tego samego warsztatu wyszła, jak się
wydaje, figura nieokreślonego (Wojciecha?) świętego biskupa,
która znalazła się w łomżyńskim muzeum również z daru prałata
Nagórskiego (zob. MD/RZ/28). Niewykluczone, iż obie stanowiły
elementy dekoracji jednego zespołu, np. z wyobrażeniami świętych
Królestwa Polskiego (Korony i Wielkiego księstwa Litewskiego),
w obrębie nastawy ołtarzowej. Św. Kazimierza razem ze świętymi
Stanisławem, Wojciechem i Florianem odnajdujemy np.
w programie retabulum z lat 1677–1683 kościoła popaulińskiego
w Wielgomłynach [Wardzyński, 2009, t. 1, il. 24].
136 literatura: dzieło niepublikowane.
RZEŹBA