Page 235 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

w sprzęt liturgiczny na przełomie XIX i XX w. Jak świadczy o tym opis: W całości złocony (złocenia w znacznej części wytarte);
karteluszek w repozytorium, relikwiarz zawiera partykuły dwóch stopa (uszkodzona) ośmiolistna, na przemian o wycinku łuku
świętych męczenników. Św. Konstancjusz, żołnierz słynnego i łuku „w ośli grzbiet”, z szerokim kołnierzem (ubytki), na dole
Legionu Tebańskiego, jest lepiej znany (zob. MD/Z/R/46). mocno spłaszczona z cokolikiem zdobionym puklowanym
Inaczej ma się sprawa ze św. Prosperem. Katalog świętych zna perełkowaniem, na górze wysmukła, zdobiona rytym
kilku o tym imieniu. Do najbardziej znanych należą m.in.: symetrycznym ornamentem ze spiętych taśm na fakturowanym
uczeń św. Augustyna i pisarz (zm. ok. 455) czy biskup Reggio di tle; nodus puszkowy, lekko spłaszczony, zdobiony puklowaniem,
Emilia (zm. ok. 466), jednak żaden z nich nie był męczennikiem. oddzielony wielobocznymi talerzykami; trzon graniasty,
Z kolei w miejscowości Catenanuova (Włochy, Sycylia) czczony z ażurowymi wspornikami; na nim osadzony krzyż łaciński
jest (jednak dopiero od pierwszej połowy XVIII w.) męczennik o treflowych zakończeniach ramion, kolistym podkreśleniu ich
o tym imieniu, rzymski żołnierz jakoby umęczony za Dioklecjana przecięcia oraz nosku pośrodku dolnej belki, ze sfazowanymi
w 304 r. i pochowany w Katakumbach św. Kaliksta w Rzymie. brzegami; na awersie: pośrodku krzyża puste repozytorium bez
Zapewne to jego partykułę zawiera nasz relikwiarz. wziernika, na końcach ramion (brak na prawym) nałożone rozetki
literatura: dzieło niepublikowane. z pustymi kasztami na kamienie, takaż także w partii noska,
a poniżej ślady mocowania brakującego elementu dekoracyjnego;
na rewersie: pośrodku – rytowany krzyż z promieniami i titulusem
Krzyż relikwiarzowy (pacyfikał) z inskrypcją: INRI, ze śladami montażu (zapewne figurki
Ukrzyżowanego); na zakończeniu ramion trybowane plakiety
z przedstawieniami ewangelistów przy pracy w towarzystwie
nr inwentarzowy: MD/ZL/R/85 swych symboli.
Ten niepublikowany krzyż relikwiarzowy należy do prostych
autor/ warsztat: warsztat nieokreślony (Polska, Toruń?) przykładów dzieł późnogotyckich złotnictwa tego typu. Jego typ,
datowanie: 1. ćw. XVI. (lata między 1504 a 1526 r.?) budowa morfologiczna, sugeruje czas powstania przypadający
z późniejszymi uzupełnieniami, lub raczej na pierwsze dekady XVI w. Na Mazowszu zachowało się kilka
przełom XVI/XVII w. późnogotyckich pacyfikałów w formie krzyża: z ok. 1450 r.
styl: późnogotycki z renesansowymi dodatkami w kolegiacie w Pułtusku [KZSP, s. 56, il. 395-397], czy z ok. poł.
(plakiety) lub raczej manierystyczny (postgotycki) XVI w. w kościele pobernardyńskim w Strzegocinie [ibidem,
pochodzenie: katedra (dawniej fary) pw. św. Michała Archanioła s. 111, il. 398]. Jednak formy późnogotyckie w tym typie sprzętu
w Łomży liturgicznego utrzymywały się długo, nawet do 1. poł. XVII
wymiary: wys. 66 cm; szer. 32 cm stulecia, o czym przekonują, np.: dzieła toruńskiego złotnictwa –
pacyfikał z koń. XVI w. w kościele par. w Brzozie [Chrzanowski,
Kornecki, 1988, il. 42], z przełomu XVI/XVII w. w kościele
pobenedyktyńskim w Chełmnie [ibidem, il. 43], z ok. 1600 r.
w kolegiacie w Kruszwicy [ibidem, s. 44], czy z ok. 1600 r.
(stopa uzupełniana w 3. ćw. XVII w.) w kościele par. w Radzyniu
Chełmińskim [Ars sacra, 1993, nr kat. 118, s. 80, il. 118];
o czym świadczą także pacyfikały zachowane na Mazowszu,
np.: z 2. poł. XVI w. w kościele par. w Łętowie [KZSP, 1992,
s. 54, il. 263], z ok. 1600 r. w kościele par. w Andrzejewie [KZSP,
1974(1), s. 5, il. 76], z pocz. XVII w. w kościele par. w Raciążu
[KZSP, t. X, z. 23, s. 15, il. 108], z 1. ćw. XVII w. w kościele par.
w Kępie Polskiej [KZSP, 1992, s. 41, il. 264], z 2. dekady XVI w.
w kościele par. w Brochowie [KZSP, t. X, z. 24, s. 5, il. 69], czy
z 1. poł. XVII w. w kościele par. w Sochaczewie [ibidem, s. 32,
il. 95]. Krzyże w Chełmnie, Radzyniu Chełmińskim, Łętowie,
Andrzejewie, Kępie i Sochaczewie mają podobnie ukształtowane
puszkowe nodusy i graniaste trzony (zwłaszcza w Radzyniu
i Kępie). Sam krzyż natomiast – w sylwecie i profilach – bardzo
przypomina ten w Radzyniu, uznawany za dzieło toruńskiego
złotnictwa z czasu około roku 1600. Warto dodać, że puszkowe,
puklowane nodusy w połączeniu z graniastymi, często ażurowymi
stopami, odnajdujemy także w gotycyzujących monstrancjach
wieżyczkowych, np. powstałych w Toruniu na przełomie XVI
i XVII w. [Chrzanowski, Kornecki, 1988, il. 45, 46, 49, 50, 52, 55-
56, 61], a nawet w głąb pierwszej połowy tego stulecia [ibidem,
il. 77], czy – wreszcie – ok. 1680 r. [ibidem, il. 128]! Mogłoby to
sugerować późniejszą datę powstania naszego krzyża – na 2. poł.
XVI w. lub nawet na pocz. XVII stulecia. Zwłaszcza, że na ten czas

234
ZŁOTNICTWO