Page 238 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

profilowanym otokiem, z którego wyrastają promienie, tworząc eucharystyczna. Razem z konsekrowaną hostią reprezentującą
glorię o falistym zarysie. Chrystusa tworzą temat Trójcy Świętej. Podobne rozwiązanie
Dzieło reprezentujące barokowy typ monstrancji promienistej znajdujemy np. w znajdującej się w zbiorach łomżyńskiego
(zob. MD/ZL/M/94) wyróżnia się piękną sylwetą i efektownym Muzeum Diecezjalnego monstrancji z czasu ok. 1720 r.,
trybowaniem w partii dolnej. Cechuje je brak dekoracji pochodzącej z katedry w Łomży (MD/ZL/M/133). Na program
figuralnej, co nie jest częste, ale nie pozbawione analogi, np. ikonograficzny monstrancji z Czerwina składają się także figurki
wśród mazowieckich monstrancji, m.in. z ok. 1700 r. w kościele świętych apostołów – Piotra i Jana Ewangelisty, którzy „zastąpili”
parafialnym w Czerwonce [KZSP, 1982(1), s. 1, il. 48], z początku tu zwyczajowe postaci adorujących aniołów. Wybór świętych
XVIII w. w kościele parafialnym w Tarczynie [KZSP, 1967, s. 68, można uzasadnić ich relacją do Chrystusa: ukochany uczeń (Jan)
il. 217], z początku XVIII w. w kościele parafialnym w Gzach [KZSP, i następca na Ziemi (Piotr). Dość rzadkim rozwiązaniem jest
1999, s. 8, il. 359], z drugiej ćwierci XVIII w. w kościele parafialnym osadzenie glorii na figurce Immaculaty, niepozbawionym jednak
w Klukowie [KZSP, 1999, s. 12, il. 360] czy z lat ok. 1720–1730. analogii (zob. MD/ZL/M/100 i 103). Regencyjny ornament na
w kościele parafialnym w Szyszkach [KZSP, 1999, s. 113, il. 361]. stopie naszej monstrancji wskazuje na drugą ćwierć XVIII w. jako
Większość z nich powstała w pierwszej tercji XVIII w. Autorzy czas jej powstania. Trudno jednak powiązać jej fundację z jakimś
Katalogu zabytków sztuki w Polsce datują monstrancję na czas około istotnym momentem w dziejach parafii czerwińskiej (o historii
roku 1720 i należy się do tej datacji przychylić. Podobne profile parafii i kościoła zob. MD/ZL/K/75). Wobec braku punc można
mają sprzęty liturgiczne z tego okresu, np. kielich z ok. 1714 r. tylko ostrożnie założyć, że dzieło powstało na Mazowszu.
w kościele warszawskich Wizytek [Varsavia sacra, 1996, nr 78, literatura: KZSP, 1983, s. XIV, 5, il. 112.
s. 265, il. 78], czy puszka eucharystyczna z 1. ćw. XVIII w. z kościoła
warszawskich Kamedułów na Bielanach (Warszawa, Muzeum
Archidiecezji Warszawskiej) [ibidem, nr 79, s. 265, il. 79]. Trudno
jednak powiązać nasze dzieło z jakimś konkretnym momentem
w dziejach parafii w Romanach (o historii parafii i kościoła zob.
MD/RZ/01). Warto jednak dodać, że w XVIII w. i do początku
XIX w. wieś Romany znajdowała się w posiadaniu Grądzkich
[KZSP, 1982(2), s. 55]. Monstrancja mogła powstać na Mazowszu.
literatura: KZSP, 1982(2), s. 56, il. 208.

Monstrancja promienista

nr inwentarzowy: MD/ZL/M/89
autor/ warsztat: warsztat nieokreślony (Polska, Mazowsze?)
datowanie: 2. ćw. XVIII w.
styl: regencyjny
pochodzenie: kościół parafialny pw. św. Trójcy w Czerwinie
wymiary: wys. 75 cm; szer. 32,5 cm

opis: Typu promienistego; stopa owalna, falista, mocno
wysklepiona, profilowana, dzielona na pola, z dekoracją
repusowaną i rytą, częściowo na fakturowanym tle: w dolnej
partii – wić roślinna i ornament taśmowy, nad nimi – uskrzydlone
główki anielskie naprzemiennie z wicią roślinną (akantu?),
powyżej – ornament cęgowy i wić roślinna; trzon okrągły,
o pierścieniach talerzykowych, dolny osadzony na spłaszczonej
sferze, a górny zakończony takąż formą, obie dzielone na pola
i z rytą dekoracją, do górnej przymocowane wolutowe ramiona,
na których osadzone pełnoplastyczne figurki stojących świętych
– Piotra Apostoła (z lewej) i Jana Ewangelisty (z prawej); nodus
gruszkowy (zbliżony do wazy), w dolnej partii dzielony na pola,
w górnej dekorowany plastycznymi główkami wśród rytego
ornamentu; gloria osadzona na złoconej figurce stojącej na
półksiężycu (na jego rogach nałożone kamyki) figurce Marii
Niepokalanej, umieszczonej na globie z oplecionym wokół niego
wężem; złocona puszka okrągła z lunulą zdobioną kamieniami,
ujęta otokiem, dekorowanym repusowanymi uskrzydlonymi
główkami anielskimi wśród motywów roślinnych, ukazanymi na
rezerwowanym tle; na otok nałożone liczne kamienie – osobno
i skupione w rozetki; z otoku wyrastają rzadko osadzone złocone
promienie o falistych krawędziach, a na promieniach nałożone
pojedyncze kamienie; nad puszką trybowana i złocona plakieta
z błogosławiącym Bogiem Ojcem w półpostaci wyłaniającym
się z obłoków, o trójkątnym nimbie dekorowanym kamieniami;
nad Bogiem Ojcem rezerwowana w srebrze gołębica Ducha
Świętego; glorię wieńczy przestrzenna, złocona korona zamknięta
zwieńczona krzyżykiem typu maltańskiego na kuli, obficie
dekorowana kamieniami, podtrzymywana przez dwa aniołki,
ukazane w locie.
Dzieło należy do barokowego typu monstrancji promienistej
(zob. MD/ZL/M/94). Zawiera elementy bardzo typowe dla
takich monstrancji w Rzeczypospolitej: wychodzące z trzonu
ramiona oraz wieńczącą glorię koronę zamkniętą. Nader często
występuje także przedstawienie wyłaniającego się zza obłoków
Boga Ojca, który w asyście gołębicy Ducha Świętego przyjmuje 237
(tu: błogosławiąc) ofiarę Syna, której ponowieniem jest ofiara
ZŁOTNICTWO