Page 254 - KATALOG WYSTAWY MUZEUM DIECEZJALNEGO W ŁOMŻY

gloria zwieńczona przestrzenną, złoconą koroną zamkniętą, Monstrancja promienista
wyrastają złocone promienie, naprzemiennie proste i faliste;
zwieńczoną biżuteryjnym krzyżykiem z kamieni, podtrzymywaną
przez dwa aniołki ukazane w locie, ze złoconymi przepaskami. nr inwentarzowy: MD/ZL/M/105
Na kołnierzu zewnętrznej strony stopy częściowo zatarte cechy: autor/ warsztat: Warszawa, pracownia Józefa Frageta
miejska gdańska (dwa krzyże pod koroną) oraz imienna – LANGE datowanie: 1857 r.
(w czworokącie); i probiercza - C T (w czworokącie); powtórzone styl: neobarok
na otoku puszki. pochodzenie: kościół parafialny pw. św. Wojciecha
Monstrancja reprezentuje typ barokowej monstrancji w Szczepankowie
promienistej (zob. MD/ZL/M/94), a zdobiący jej stopę ornament
wskazuje na czas regencji, tj. drugą ćwierć XVIII w. Może fundację wymiary: wys. 60 cm; szer. 22 cm
dzieła należy wiązać z dziejami parafii w Broku. Sięgają one może
pierwotnej fundacji kościelnej w XII w., poświadczonej jednak opis: Typu promienistego; stopa owalna, profilowana,
wzmianką z ok. 1239 r. spłaszczona, o przysadzistej partii górnej, na cokole zdobiona
Budowa obecnego murowanego kościoła rozpoczęła się trybowanym fryzem z cęgów, liści akantu i konch, w środkowym
w latach 1542–1545 staraniem biskupa Samuela Maciejowskiego, profilu – trybowanym (?), mocno plastycznym otokiem
a ukończona została przed rokiem 1560 (rok konsekracji) z owocującej wici winnej latorośli na gładkim tle; trzon tworzy
z inicjatywy biskupa Andrzeja Noskowskiego. Przed 1620 r. wielobulwiasty nodus, smuklejący ku górze, dzielony na pola,
dobudowano kaplicę północną staraniem proboszcza Jana w dolnym profilu zdobiony plastycznymi i puncowanymi
Odrzywołka Kapusty. W XVIII w. świątynia była odnawiana, konchami (grzywacze?); gloria osadzona na dzwonowatym
zapewne po zniszczeniach wojen połowy XVII i początku XVIII pierścieniu, na rewersie zwieńczonym okazałą palmetą akantową;
stulecia. W XIX w. dostawiono kaplicę południową, zaś w latach puszka okrągła: na awersie – zdobiona plastyczną złoconą krezą
1945 i 1969–1971 odnowiono kościół, usuwając uszkodzenia z motywu cęgów, konch, oraz na rewersie – srebrzoną krezą
z czasów II wojny światowej [KZSP, 1974(1), s. 7]. Nasze dzieło o brzegu zdobionym analogicznie do cokołu stopy; krezę na
mogło powstać więc z okazji odnawiania świątyni po wojnach awersie otacza otok ze złoconych promieni wyciętych w jaskółczy
szwedzkich początku XVIII stulecia. Dzięki obecnościom punc
wiemy, że monstrancja powstała w Gdańsku. Punce imienne
autorzy „Katalogu zabytków sztuki w Polsce” odczytują jako
należące do złotnika Jana (Johanna) Adama Langego. Został on
mistrzem i prawa miejskie otrzymał w Gdańsku w 1757 r., a zmarł
w 1799 r. [Gradowski, Kasprzak-Miler, 2002, nr G 589, s. 140-
141]. W latach 1768, 1772, 1776, 1786, 1790 występował jako
probierz. Jednak, jak przekonują Mikołaj Gradowski i Agnieszka
Kasprzak-Miler, punca „LANGE” należała do Johanna
Constantina Langego, złotnika gdańskiego, który mistrzem został
i otrzymał prawo miejskie w 1740 r., a zmarł w 1761 r. Znane są
jego trzy inne sygnowane dzieła: kielich w kościele w Czerski,
monstrancja w kościele w Szemudzie i kropielniczka (Gdańsk,
Muzeum Narodowe) [ibidem, nr G 563, s. 134]. Z kolei puncę
„CT” inwentaryzatorzy skojarzyli – słusznie – z Krzysztofem
(Christophem) Türckem, który mistrzem został w 1729 r., a zmarł
w 1766 r. [ibidem, nr G 551, s. 131]. Jako kontroler występował
on do 1764 r. Monstrancję można zatem uznać za dzieło
gdańszczanina Johanna Constantina Langego, powstałą w okresie
między 1740 a 1761 r. Frapującym i wymagającym dalszych badań
elementem dzieła jest wieńczący je kameryzowany krzyżyk,
może element biżuteryjny, darowany jako wotum (patrz nr MD/
ZL/M/100).
literatura: KZSP, 1974(1), s. 9, il. 65.

253
ZŁOTNICTWO